Қағаз қымбатшылығы қыспаққа алды

Елімізде қағаздың барлық түрі мен оған байланысты көрсетілетін қызметтер айтарлықтай қымбаттады. Басқа түгілі кәдімгі кеңсе мен дәретхана қағазының бағасы шарықтай түсті. Оған қоса, өнімнің тапшылығы байқала бастады. Мұның барлығы қарапайым тұтынушыларға салмақ салып отыр.

Махаббат Төлебай

Тапшылық неден туындады?

Наурыз айынан бастап елдегі қағаздың бағасы қымбаттап келеді. Айталық, қаңтарда бір қаптамасы 1500 теңгеге сатылған А4 форматтағы кеңсе қағазының бүгінгі бағасы 3000 теңгеден басталады. Оның өзі шектеулі көлемде сатылады. Яғни, дүкенге келушіге бір-екі қаптамасынан артық алуға болмайды. Сол сияқты дәптерлердің қымбаттай түскенін байқауға болады. Бұрындары бір данасы 20-25 теңге болған қарапайым 12 беттік дәптер қазір кемінде 35-40 теңге тұрады. Полиграфия саласында жұмыс істейтін, қағаздарды басып шығаратын, көшірме жасайтын қызметкерлер де бағаны бірден өсірді. Осыдан екі-үш ай бұрын бір парақ қағазды басып шығару үшін 10-15 теңге төлесеңіз, қазір 25-30 теңге бересіз. Кәсіпкерлер мұндай қымбатшылықты шетелден келетін қағаздың тапшылығымен байланыстырып отыр.

- Біздің орталық университеттерге жақын орналасқандықтан әрі қазір емтиханның кезі болғандықтан, қағаз басып шығаруға келетін-дердің қарасы қалың. Күніне орта есеппен 100-ге жуық студентке, басқа да тұрғындарға қызмет көрсетеміз. Бір қағазды басып шығару бағасы – 25 теңге. Соңғы бір айда қызметтің бұл түрін 10 теңгеге өсіруге тура келді. Себебі А4 форматтағы қағаздың бағасы екі есеге қымбаттады. Біз сатып алатын қағаз Ресейде шығарылады. Білуімізше, қазір көрші елде өндірістің бұл түрінде іркіліс бар. Шикізат болғанмен, оны ағартатын химиялық препараттар жоқ көрінеді. Сол себепті импорттық тауардың көлемі күрт азайды, - дейді полиграфия орталығының қызметкері Вероника Смирнова. Қағаз тапшылығы мен баға мәселесі жергілікті кәсіпорындарды да сырт айналып кеткен жоқ. «Гофротара» ЖШС басшысы Гүлнар Қайдарованың айтуынша, көрші мемлекетке салынған санкцияның салқыны біздің елге тиіп отыр.

- Қағаз өндірісінде ресейлік шикізат және еуропалық ағартқыштар қолданылады. Білуімше, ағартуда қолданылатын құралдар Германия мен Финляндиядан жеткізіледі. Бірақ соңғы жағдайларға байланысты бұл процесс тоқтап, шикізаттан дайын өнім алу ісі қиындап тұр. Бұл қиындық отандық нарыққа да әсер етті. Себебі біз де офсеттік қағазды, қораптарды, қағаз пакеттерді шығаруда көрші мемлекеттен келетін шикізатқа тәуелдіміз. Қазір өз өнімдеріміздің бағасын қымбаттататын болсақ, нарықтағы орнымыздан айырылып қалуымыз мүмкін. Отандық қораптың бағасы бірден аспандап кетсе, экспорттық тауарлар басып кіреді. Қысқасы, шикізатты өңдеп, одан өнім алу ісі оңайға соқпай тұр, - дейді Г.Қайдарова. Статистикалық мәліметтерге зер салар болсақ, Қазақстанда сатылатын қағаздың 61 пайызы Ресейден келетінін көреміз. Қалған 30 пайызы Түркиядан, тағы 9 пайызы Қытайдан импортталады. Ал біздің елде қағаз шығаратын бірде-бір кәсіпорын жоқ. Тек А4 форматындағы қағазды кесу және орау бойынша «Qagaz Ordasy» және «Goida.kz» зауыттары жұмыс істейді. Былтыр сол кәсіпорындар 600 мың қаптама қағаз шығарды. Бұл ішкі нарықтағы тұтыну көлемінің небары 5 пайызын құрайды. Жыл басынан бері ресейлік кәсіпорындар қазақстандық серіктестеріне беретін қағаз көлемін де шектеді. Сондықтан отандық өңдеу орындарының жұмысы шатқаяқтап тұр. Десе де, ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі Қайырбек Өскенбаев елімізде қағаз тапшылығы болмайды деп сендіріп отыр.

- Менің ойымша, Қазақстанда тауар тапшылығы қатты байқалмайды. Өйткені бізге Ресейден бөлек Қытай мен Түркия елдерінен де қағаз жеткізіледі. Демек, басқа да баламалы жолдар бар. Ал бағаға келер болсақ, 2021 жылдың қорытындысы бойынша А4 қаптамасының орташа көтерме бағасы 1,5 мың теңгені құрады. 2022 жылғы наурызға қарай бағалар орта есеппен бір мың теңгеге немесе 67 пайызға өсті. Қазір ірі жеткізушілер кеңсе қағазының бір қаптамасын көтерме саудада 3 мың теңгеге сатады. Бағаның өзгеруі Батыс Еуропадан қағаз шикізатын ағартуға арналған реагенттерді жеткізудегі іркілістерге және Ресей Федерациясында кеңсе қағазын өндіру көлемінің қысқаруына байланысты орын алды. Егер кеңсе тауарларын сататын дүкендер бір-бірімен келісіп, бағаны өсірсе, тиісті мекемелер нақты шаралар қолданады. Мамандардың айтуынша, қазір Ресей қағазды ағарту ісін өз зауыттарында жандандырып жатыр. Сондықтан еліміздің қағаз нарығындағы жағдай 1-2 ай аралығында тұрақталады, - дейді министр. Қағазға қатысты мәселе біздің елде ғана емес, өзге де ТМД елдерінде өткір тұр. Мәселен, Өзбекстанда да кеңсе қағазының бағасы күрт өсті. Қырғызстанда монополияға қарсы қызмет А4 форматындағы қағаздың қым- баттауына байланысты бірнеше кәсіпкерге қатысты іс қозғады. Ал Қазақстанда әзірше негізсіз баға өсіргені үшін жауапқа тартылғандар туралы ресми мәлімет жоқ.

«Павлодарское» енді жоқ

Әлемдік нарықтағы шиеленісті жағдай кеңсе қағазымен қатар, майлықтар, жаялықтар, хаттар сынды қағаздан дайындалатын өнімдердің барлығының бағасына ықпал етті. Айталық, соңғы бір жыл ішінде елімізде дәретхана қағазының бағасы бірден 12 пайызға артты. Абырой болғанда, шетелдік кәсіпорындарға айтарлықтай тәуелділік жоқ. Дәретхана қағазының 70 пайызы өз елімізде өндіріледі. Бірақ, бұл – баға өспейді деген сөз емес. Себебі, Қазақстанда таза парақтар түгілі пайдаланылған қағаздар аздық ете бастады. Нақтысын айтқанда, дәретхана қағазын дайындайтын макулатураның күрт азайғанын байқауға болады. Мәселен, бірнеше жыл бұрын «Павлодарское» деген атаумен танымал дәретхана қағазын шығаратын картон-рубероид зауытының жұмысы тоқтады. Осы уақытқа дейін өнімнің қоймадағы қоры сатылып келді. Ол таусылған соң дүкендер сөрелерінен таппайтын болдық.

- Соңғы бір-екі айда сауда орындарына «Павлодарское» дәретхана қағазы жеткізілмейтін болды. Себебі зауыт жабылған соң жаңа өнім шықпайтын болды. Ал бұған дейін сатылып келген қор таусылды. Қазір дүкендерден сыртқы безендірілуі, жазуы соған өте ұқсас «Павловское» деген қағазды кездестіруге болады. Бірақ ол Ресейдің Алтай өлкесінен жеткізіледі. Бір данасының бағасы – 45-50 теңге, - дейді Ольга есімді сатушы. Иә, бұл – бүгінгі күні нарықтағы арзан өнімдердің бірі. Сауда орындарындағы бағаларды салыстыра жүріп, одан да арзаны барын байқадық. «Ромашка» деп аталатын қағаздың бір данасы 35-40 теңге тұрады. Көпшілік тарапынан сұраныс жоғары «Набережные челны» дәретхана қағазы 80-85 теңгеден 100-110 теңгеге дейін қымбаттапты. Айта кетелік, сауда сөрелеріндегі өнімнің басым бөлігі Алматы қаласы мен Солтүстік Қазақстан облысында шығарылады. Қалғаны көршілес Ресей мемлекетінен жеткізіледі. Жалпы, бүгінгі күні отандық қағаз нарығындағы жағдай мәз емес. Қазақстандық буып-түюшілер қауымдастығының төрағасы, сарапшы Батырбек Әубәкіровтің айтуынша, қағаз өндірісі – өте қымбат жоба. Сондықтан әлемде оны шығаратын кәсіпорындар өте аз. Себебі өндіріс экологиялық тұрғыдан тиімсіз.

- Зауыт ашу үшін үлкен аумаққа целлюлоза алуға болатын ағаш отырғызу керек. Оған көп көлемде су, ал өндіріске шикізат керек. Біздің климат бұған қолайсыз. Сондықтан қағаз өндірісіне қажет шикізаттың баламасын ойластырған әлдеқайда дұрыс. Мәселен, қарасора өсімдігі целлюлозаға балама шикізат бола алады. Бірақ оның өндірістік технологиясы қымбат. Сондықтан Қазақстанда әзірге мұндай кәсіпорын ашу қисынсыз. Тиімді жолы – барлық саланы цифрландырып, айналымдағы қағаз құжаттарды, хаттарды азайту. Көп құжатты онлайн алып, көп шаруаны қағаз шығармай-ақ, компьютерде тындыруға болады, - дейді Батырбек Әубәкіров. Сарапшының пайымынша, Үкімет ішкі нарықта бағаны тұрақтандыру үшін отандық өндірушілерге Еуропадан шикізат жеткізуге көмектесіп, жеңілдетілген несие немесе субсидия бөлуді ескеруі керек. Сол кезде ғана жағдай реттелуі мүмкін.

Ал әзірше көрші мемлекеттегі өндіріс орындарында ағартқыш заттардың пайдалануын күтуден басқа амал жоқ сияқты. Сол кезде ғана елімізде тауарлар көп көлемде импортталуы мүмкін. Бірақ оның бағасы бұрынғы қалпына оралуы екіталай. Сондықтан жергілікті кәсіпорындар тым құрығанда кеңсе қағаздарын кесу, оларды орау мен қаптау бағытындағы жобаларды жүзеге асырса игі. Өкінішке қарай, біздің облыста бұл бағытта жұмыс істейтін бірде-бір өңдеу орны жоқ.