Жол: Көпір құрылысы қашан аяқталады?
15:30 03.02.2023
293
Халыққа қызмет көрсету орталығы ашылады
16:27 02.02.2023
451
Баға көтеруге негіз жоқ
16:24 02.02.2023
367
Су тапшылығын жоюдың жолы бар павлодарлық ғалым тың жоба ұсынды
11:18 02.02.2023
367
Чемпиондар ауылдан шығады! Ақтоғай ауданында қандай спорт нысандары салынады?
11:15 02.02.2023
336
Оқырман сұранысы қандай болмақ?
11:09 02.02.2023
424
Тәрбие тал бесіктен басталады
11:03 02.02.2023
417
Қайраткер атында турнир өтті
10:57 02.02.2023
398
Жаңа басшылар
10:53 02.02.2023
508
Әскерден соң оқуға қалай түсуге болады?
10:50 02.02.2023
414
Ауыл дамуына басымдық беріледі
10:48 02.02.2023
354
Балабақшада мамандар неге тапшы?
10:46 02.02.2023
308
Пәндерді шетел тілінде оқытқан дұрыс па?
10:42 02.02.2023
374
Полиция көліктері сақадай сай
10:39 02.02.2023
381
Ана тағдырын суреттеген портрет
10:36 31.01.2023
465
Қазандықтар жаңғыртылады
10:35 31.01.2023
674
Әйелді аялау - әлемді аялау
09:23 31.01.2023
587
Мерзімді басылымдар - жаңғыру жолында
09:20 31.01.2023
430
Жолаушының «жыры» біте ме? немесе «Аялдамадағылардан» сәлем хат
09:17 31.01.2023
422
Сайлау: дайындық барысы қалай?
09:15 31.01.2023
640
Тұрғын үй сертификаты: кімдерге тиесілі?
09:14 31.01.2023
427
Жолаушыларға - жаңа автобустар
09:12 31.01.2023
721
Талап-тілек ескерусіз қалмады
17:23 27.01.2023
1082
Көші-қон саясаты дамуда
16:42 27.01.2023
1041
Үйге жеткізу сервисі жеңілдеді
15:04 26.01.2023
1028
Шежірелі білім ордасы
11:32 26.01.2023
1032
«Қазақ театрында даму бар»
11:30 26.01.2023
1226
Ілгерілеу де, ізденіс те бар
11:28 26.01.2023
997
Негізгі мектептің күйі нашар
11:26 26.01.2023
1017
«Бәлен жерде алтын бар...»
11:25 26.01.2023
975
Жазатайым оқиға неге азаймай тұр?
11:23 26.01.2023
1059
Су тасқынына дайындық қалай?
11:21 26.01.2023
1032
Жарымжан балалар неге көбейіп барады?
11:19 26.01.2023
816
Тығырықтан шығу жолы - тарифті өсіру дейді энергетика мамандары
11:09 26.01.2023
1146
Әкенің рөлін қалай көтереміз?
11:05 26.01.2023
1269
Бұл сайлау бұрынғыдан өзгерек
11:02 26.01.2023
737
Қабдыкәрім ақынның қамқорлығы
10:59 26.01.2023
953
Пияз экспортын шектеу: тұтынушы мен шаруаға тиімді ме?
10:56 26.01.2023
530
Заңдастыру тәртібі - оңай
10:52 26.01.2023
686
Сарыарқа самалы, 24 қаңтар, сейсенбі
11:27 24.01.2023
599
11 медаль!
11:05 24.01.2023
970
Абайлаңыз, көктайғақ!
11:02 24.01.2023
866
Мәселелерді жедел шешу - шарт
11:01 24.01.2023
921
Жаңа әкімдердің жүгі қандай?
10:58 24.01.2023
1000
Қолтаңбасы өшпейтін қайраткер
10:55 24.01.2023
1182
Автонесие: ескіден жаңасы артық
10:52 24.01.2023
941
Бал өндірісінен «бал тамбай тұр»
10:50 24.01.2023
830
Жұмыс тәулік бойы жүргізілуде
10:49 24.01.2023
989
Ауылда мәдениет үйі салынуда
10:46 24.01.2023
1031
Шетелдік көліктерді заңдастыру басталды
18:10 23.01.2023
928
Квота көбейеді
11:02 22.11.2022
3190
Қала дамуы қарқынды
11:01 22.11.2022
2904
Баянауылдық «бай-барымташылар бандасы»
10:59 22.11.2022
2860
Жастар белсенділік танытты
10:55 22.11.2022
3157
ІТ-индустрияны қалай дамытамыз?
10:54 22.11.2022
3182
Қаныштың қамқорлығын көрген...
09:34 22.11.2022
3295
Бүгінгі таңдау - ертеңге бағдар
09:27 22.11.2022
3376
Жан жылуы
09:38 21.11.2022
2814
Жаңа үй салынады
09:37 21.11.2022
2829
Кәсіп бастау тетігі – «Даму»
09:36 21.11.2022
3135
Тарихтан білетініміздей, 1723 жылғы жоңғарлардың тосын шабуылынан қазақтардың тең жартысына жуығы қырылып, «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұламаға» ұшырағаны тарихтан белгілі. Сол тарихи кезеңдерден ел аузында көптеген аңыздар тарап, бүгінге жетіп отыр.
Жоңғар хандығы – Батыс Моңғолияда XVII ғасырдың 30 жылдарына қарай төрт ойрат тайпасының бірігуі негізінде құрылған мемлекет (Шорас, Хошоут, Дурвэд, Хойоттар). 1635- жылы Батыр қонтайшы бір тұтас ойрат мемлекетін құрды. Мемлекет – «Жоңғар хандығы» деп аталады. Қазақтар арасында ойраттар «қалмақ», деп аталған. Батыр қонтайшыдан кейін Сенге (1653-1671 жж.), Қаладан Бошақты (1671-1697 жж.), Севан Рабдан (1697-1727 жж.), Қалдан Серен (1727-1745 жж.) Жоңғар мемлекетін бірінен соң бірі басқарды. Хан тағына Шорос тайпасынан шыққандар отырды. Хан лауазымы «Қонтайшы» деп аталады. Сөйтіп қазаққа қалмақ атауынан мәлім моңғол рулары маңайын ұлардай шулатты. Олар алғаш керейлерге түре тиісті. 1430 жылы үйсіндер мен қырғыздар жайлаған Ыстықкөлге жетті. 1447 жылы Сырдария өңірін қан қақсатты. 1522-1524 жылдары қалмақтарды Тәуекел хан ойсырата жеңіп, екіге бөліп тастады. 1600-1610 жылдары қалмақтар қайта дәуірлеп Тары, Түмен аймағын шауып, Еділ өзенінің бойын өрлей шабуылдағаны мәлім. Бұл жылдары қазақтар Ұлытауға асады. Осы кезеңде Тәуекел ханның інісі Есім хан Ыстықкөлдің шығыс жағындағы қалмақтарға жорыққа шығып, бірде жеңіп, бірде жеңіліс тапқан. XVIII ғасырда қалмақтар Тәуке хан тұсында да елге маза бермейді. Жүргізілген толассыз соғыстың аяғы 1723 жылы «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұламаға» ұласты. Соғыс болған жер қалмақтар аңырай қашқан-дықтан «Аңырақай» шайқасы аталды. Бұл 1730 жылы қазақ жасағы жауды жеңіп, Ұлы жеңіске жеткен тұс. 1733 жылы Уса Серен бастаған жоңғар қолы Қара Ертіс жақтан Зайсанға, одан Аягөзге тұяқ тіреп, Қарқаралы, Баянауыл тауларын асып, Ерейменге топталады. Жаудың бет алысын күні бұрын бақылап отырған Қабанбай мен Бөгенбай батырлар орта жүз қолын ұрысқа әзірлеп, сақадай-сай тұрады. Өлеңті өзенімен Ерейментау аралығында қан майдан басталып кетеді. Жоңғарлар бұл жолы қатты соққы алып қирай жеңіледі. Ерейментаудың аталуы былайша айтылады: Жекпе–жекте Жантай батыр қалмақтың Қарыс батырын шауып түсіргенде қара қасқа аты шұрқырай шауып, тау бөктерлеп ерімен қаша жөнеледі. Содан ерімен ат қашқан тау деген тіркес туып, бара-бара Ерейментау аталып кетсе керек. Осындай толассыз ұрыстардың бірінде Абылай хан Қалдан Серіге елшілікке бір топ адам жіберіпті. Қалдан Сері Қарабас ханымға:
- Қазақтан елшілікке келгендердің ішінде бітім жасауға тұрарлық адамдары бар ма екен, болса, маған алып кел. Егер бітім жасауға тұрмайтын кісілер болса, еліне қайтарып жібер. Жөні түзу сөз білерлік біреуін жіберсін, - деген соң. Қарабас ханым келген елшілердің ішінен төрт кісіні таңдап алып келіп: «Мынау Қазыбек – ұйықтағанда екі қолын екі жаққа, екі аяғын екі жаққа жіберіп жатады екен. Дүниенің төрт бұрышын тірей туған ұл екен. Қара бақайына дейін құт екен. Өлгенде арулаған жерін басқан ел бай болар! Мынау Тәйгелтір
тілінің ұшы екі айырыла біткен екен. Өнері қара санынан келеді екен. Айыр көмей, темір жақтың өзі екен. Балта керей Тұрсынбай құлағы жоқ шұнақ, құйрығы жоқ шолақ екен. Ерлігінде де, еңбекшілдігінде де мін жоқ. Жалғыз айыбы - жауы желкесінде екен, одан басқа қорқатыны жоқ екен. Шақшақ Жәнібек екі аяқты, бір бастының сырттаны екен! Өзінің оққағары бар екен. Күндердің күнінде ыңғыршағында отқа жағып, бақайшағыңның майын шағатұғын осы болар, - деп Қаз дауысты Қазыбекті, Айдабол Тәйгелтір биді, Балтакерей Тұрсынбай батырды, Шақшақ Жәнібекті Қалдан серіге таныстырған екен. Тағы бір аңызда Абылай хан Балта керей Тұрсынбай батырды шақырып алып: «Пенде болып қорыққан жерің болды ма?» - деп сұрайды.
- Тақсыр, неге қорықпайын, қорықтым. Он алты жастағы бала кезім. Бір ханның жылқысын бағып жүргенімде бір ақ боран болып, жылқы ықты. Жылқымен бірге мен де ықтым. Боран үш күн, үш түн соққаннан кейін күн шайдай ашылып, жылқылар жусады. Аттан түсіп жата қалып едім, көзім ілініп кетсе керек, өне бойым мұздай болып шымырлап кетті. Көзімді ашсам, жуандығы білектей қара шұбар жылан аузыма еніп, өңешіме өтіп бара жатыр екен. Сасқанымнан қауып қалып едім, жыланның басы бір бөлек, құйрығы бір бөлек болып екі жағыма бөлініп түсті. Ортасын шайнап-шайнап жұтып жібердім. Қорықпасам жыланды жеймін бе. Өзімнің жан болып қорыққан жерім осы болды, тақсыр, - деген екен. Абылай хан қол жиып қалмақты шабуға барғанда, қалмақтың қонтай-шысы Абылайға кісі салыпты: «Дүние үшін қан төгіспейік. Мен жекпе-жекке өзімнің бір батырымды шығарайын. Сен де бір батырыңды шығар. Кімнің батыры жеңсе, сол жақ жеңіске жеткен болсын», деген соң. Абылай Шақшақ Жәнібекті шығармақшы болады. Сол күні Жәнібек бір келеңсіз түс көріп, түсінен шошып оянады. Содан түн ішінде қосын жығып, еліне қайтпақшы болып ханға айтып кетейін деп ханға келсе, Жәнібектің түсінен қорқып оянғанын хан да түсінде көріп, біліп отыр екен. Маған келмей кетпес-ау деп, басын көтеріп тосып отыр екен. «Батыр, жай ерте келдің бе?» - дейді хан.
– Тақсыр, бір жаман түс көрдім, сол түсімнен қорқып келдім. Осы жолы өліп кетсем, тұқымсыз кетермін деп, қайтуға ыңғайланып сізге жолығып, айтып кетейін деп жүрегім аузыма тығылып, әрең келдім. Абылай хан атшысын шақыртып алып: «Менің Бөгенбай батыр берген атымды есіктің алдына алып кел», - деп бұйырады. Атшы тұлпарды есіктің алдына тоса бергенде Жәнібекке: «Жай қолыңды! Жақсы түске де садақа, жаман түске де садақа. А Құдай, осының түсін неге жорысам, соған қабыл ет!» - деп атын сойдырып, етін таратып жібереді де, «ал, батыр, енді көрген түсіңді айтшы», - деп сұрайды. «Тақсыр, қалмақ жақтан жекпе-жекке пәленше деген батыры шықты. Бұл жақтан мен шықтым. Екеуіміз шартпа-шұрт айқаса кеткенімізде ол мені найзасымен шаншып түсірді. Кеудеме атша мініп алып қылышымен тама-ғымды орып жіберуге ыңғайланды. Енді бауыздайды-ау деп кеудеме қарасам, оң емшегімді бір айдаһар, сол емшегімді бір айдаһар еміп жатыр екен. Шошып оянып кетсем, түсім екен, - дейді. Сонда Абылай хан: «Түсің түс–ақ екен, мұнан артық жақсы түс бола ма?! Түсіңде сені қалмақтың батыры шаншып түскен болса, өңіңде сен оны шаншып түсереді екенсің. Түсіңде кеудеңе ол мініп алса, өңіңде сен оның кеудесіне мінеді екенсің! Түсіңде сенің тамағыңа қылышын тақаса, өңінде сен оның тамағына қанжарыңды қадайды екенсің. Оң емшегіңді еміп жатқан айдаһар - өзіңнен туып, үстіңе бала ойнақтайды екен. Өзі асқан батыр болады. Сол емшегіңді еміп жатқан айдаһар - өзіңнен бір қыз туып, одан туған ұрпағың ол да айдаһардай ақырған ер болады екен. Сен қалай өлесің? Бар, жекпе-жекке түс! Жүсіп пайғамбардың көрген түсіндей, Жақып пайғамбардың жорығындай болсын!» - деп бата беріпті. Жәнібектің бойындағы қорқынышы сейіліп, қайраты тасып, атына ырғып мінеді де:
– Жекпе-жек! Жекпе-жек! - деп шыға шауып барып қалмақтың батырын найзасымен шаншып түсіріп, кеудесіне мініп алып бауыздайын деп жатқанында қалмақтың батыры: «Тоқта! Түнде сен көрген түсті мен де көріп едім. Сенің түс жорушың жақсы жорығаннан алып кеттің–ау! Әйтпесе мен сені жеңіп тұр едім! - депті. Сонда батыр Жәнібек қалмақтың басын кеспей, босатып қоя берген екен... Баянауылда Ақбел асуының үстінде батыр ата-бабаларымыздың іздері сайрап жатыр. Одан 7-8 жыл берірек сыр бойынан келіп қоныс тепкен Төлебай батырдың Қарағайлы бұлақтағы үйінің орны, Едіге би Төлебайұлынан, Шоң, Торайғыр Едіге ұлдарынан қалған ескерткіштер де жетерлік.
Мұхамет-Қайыр ШӘРІПОВ,
Қазақстан Журналистер
одағының мүшесі,
Жол: Көпір құрылысы қашан аяқталады?
15:30 03.02.2023
293
Халыққа қызмет көрсету орталығы ашылады
16:27 02.02.2023
451
Баға көтеруге негіз жоқ
16:24 02.02.2023
367
Су тапшылығын жоюдың жолы бар павлодарлық ғалым тың жоба ұсынды
11:18 02.02.2023
367
Чемпиондар ауылдан шығады! Ақтоғай ауданында қандай спорт нысандары салынады?
11:15 02.02.2023
336
Оқырман сұранысы қандай болмақ?
11:09 02.02.2023
424
Тәрбие тал бесіктен басталады
11:03 02.02.2023
417
Қайраткер атында турнир өтті
10:57 02.02.2023
398
Жаңа басшылар
10:53 02.02.2023
508
Әскерден соң оқуға қалай түсуге болады?
10:50 02.02.2023
414
Ауыл дамуына басымдық беріледі
10:48 02.02.2023
354
Балабақшада мамандар неге тапшы?
10:46 02.02.2023
308
Пәндерді шетел тілінде оқытқан дұрыс па?
10:42 02.02.2023
374
Полиция көліктері сақадай сай
10:39 02.02.2023
381
Ана тағдырын суреттеген портрет
10:36 31.01.2023
465
Қазандықтар жаңғыртылады
10:35 31.01.2023
674
Әйелді аялау - әлемді аялау
09:23 31.01.2023
587
Мерзімді басылымдар - жаңғыру жолында
09:20 31.01.2023
430
Жолаушының «жыры» біте ме? немесе «Аялдамадағылардан» сәлем хат
09:17 31.01.2023
422
Сайлау: дайындық барысы қалай?
09:15 31.01.2023
640
Тұрғын үй сертификаты: кімдерге тиесілі?
09:14 31.01.2023
427
Жолаушыларға - жаңа автобустар
09:12 31.01.2023
721
Талап-тілек ескерусіз қалмады
17:23 27.01.2023
1082
Көші-қон саясаты дамуда
16:42 27.01.2023
1041
Үйге жеткізу сервисі жеңілдеді
15:04 26.01.2023
1028
Шежірелі білім ордасы
11:32 26.01.2023
1032
«Қазақ театрында даму бар»
11:30 26.01.2023
1226
Ілгерілеу де, ізденіс те бар
11:28 26.01.2023
997
Негізгі мектептің күйі нашар
11:26 26.01.2023
1017
«Бәлен жерде алтын бар...»
11:25 26.01.2023
975
Жазатайым оқиға неге азаймай тұр?
11:23 26.01.2023
1059
Су тасқынына дайындық қалай?
11:21 26.01.2023
1032
Жарымжан балалар неге көбейіп барады?
11:19 26.01.2023
816
Тығырықтан шығу жолы - тарифті өсіру дейді энергетика мамандары
11:09 26.01.2023
1146
Әкенің рөлін қалай көтереміз?
11:05 26.01.2023
1269
Бұл сайлау бұрынғыдан өзгерек
11:02 26.01.2023
737
Қабдыкәрім ақынның қамқорлығы
10:59 26.01.2023
953
Пияз экспортын шектеу: тұтынушы мен шаруаға тиімді ме?
10:56 26.01.2023
530
Заңдастыру тәртібі - оңай
10:52 26.01.2023
686
Сарыарқа самалы, 24 қаңтар, сейсенбі
11:27 24.01.2023
599
11 медаль!
11:05 24.01.2023
970
Абайлаңыз, көктайғақ!
11:02 24.01.2023
866
Мәселелерді жедел шешу - шарт
11:01 24.01.2023
921
Жаңа әкімдердің жүгі қандай?
10:58 24.01.2023
1000
Қолтаңбасы өшпейтін қайраткер
10:55 24.01.2023
1182
Автонесие: ескіден жаңасы артық
10:52 24.01.2023
941
Бал өндірісінен «бал тамбай тұр»
10:50 24.01.2023
830
Жұмыс тәулік бойы жүргізілуде
10:49 24.01.2023
989
Ауылда мәдениет үйі салынуда
10:46 24.01.2023
1031
Шетелдік көліктерді заңдастыру басталды
18:10 23.01.2023
928
Квота көбейеді
11:02 22.11.2022
3190
Қала дамуы қарқынды
11:01 22.11.2022
2904
Баянауылдық «бай-барымташылар бандасы»
10:59 22.11.2022
2860
Жастар белсенділік танытты
10:55 22.11.2022
3157
ІТ-индустрияны қалай дамытамыз?
10:54 22.11.2022
3182
Қаныштың қамқорлығын көрген...
09:34 22.11.2022
3295
Бүгінгі таңдау - ертеңге бағдар
09:27 22.11.2022
3376
Жан жылуы
09:38 21.11.2022
2814
Жаңа үй салынады
09:37 21.11.2022
2829
Кәсіп бастау тетігі – «Даму»
09:36 21.11.2022
3135