Қалдық құтылар - едəуір табыс көзі

Тұрғындар күнделікті өмірде пластикалық бөтелкелерді жиі қолданады. Сусын, сүт, минералды су, басқа да өнімдер құйылған құтыларды қалдықтармен бірге қоқысқа тастайды. Кейін олардың барлығы полигондарға шығарылады. Бірақ пластикалық қалдықтар тез ыдырамайды. Бұл өз кезегінде қоршаған ортаға айтарлықтай қауіп-қатер төндіруі әбден мүмкін. Сондықтан қалдықты қайта өңдеуді мықтап қолға алатын кез келді.

Құндыз ҚАБЫЛДЕНОВА

Жалғыз зауыт

Статистикалық мәліметтерге зер салсақ, еліміздің әр тұрғыны жылына орта есеппен 42 келі пластикалық бөтелкені қоқысқа тастайды. Жалпы, бір жылда елге 1,5 млрд құты жеткізіледі. Оның тек 10 пайызға жетер-жетпес бөлігі өңделеді. Қалған 90 пайызы желмен ұшып кетеді, су бетінде қалқып жүреді, жердің астына көміледі және тағысын тағылар. Экологтар қалдықтың бұл түрінің аяқ астында жатуы қоршаған ортаға қауіп тудырады деп дабыл қағып отыр. Себебі бөтелкелердің құрамында адам денсаулығына, жануарлар мен құстардың әлеміне кері әсер ететін бөлшектер болуы ықтимал. Олар дер кезінде ыдырамаған соң улы заттарды бөледі. Бұл мәселені реттеудің жалғыз жолы - бөтелкелерді қайта өңдеуді қолға алу. Өкінішке қарай, елімізде құтыларға «екінші өмір» сыйлайтын кәсіпорындар саусақпен санарлық. Павлодар облысында аталмыш бағытта жұмыс істейтін жалғыз шағын зауыт бар. Ол - облыс орталығындағы «Попов» жеке кәсіпкерлігі. Бұл өңдеу орны айына шамамен 60 тонна қалдықты қабылдап, оны қайтадан шикізатқа айналдырады. Атап айтқанда, ескі бөтелкелер түйіршіктерге дейін ұсақталып, кейін пакет пен трактор бөлшектерін жасау өндірісінде пайдаланылады. Алысқа бармай-ақ, Павлодар қаласының көшелерін қысы-жазы тазалайтын «Горкомхоз» мекемесінің техникалары жергілікті өңдеу зауытында дайындалған щеткалармен қамтылатынын айтсақ та жеткілікті. Алайда кәсіпорынның қуаттылығын одан әрі арттыруға шикізат тапшылығы қолбайлау болып отыр.

- Зауыттағы құрылғылар айына 100 тоннаға дейінгі қалдықты өңдей алады. Бірақ «Спецмашин» кәсіпорнынан жиналатын бөтелкелер оның тең жартысына да жетпейді. Сол себепті толық қуаттылыққа көше алмай отырмыз. Сонымен қатар, қазіргі уақытта толыққанды сұрыптау кешенін іске қосуға қатысты жоба әзірленуде. Оны шикізатпен қамту үшін де қалдықтың мол көлемі қажет, - дейді кәсіпкер Илья Попов. Жергілікті билік шикізатпен қамтуда туындаған түйткілді шешу үшін «Business Ertis» өңірлік бағдарламасы аясында аймақтағы 150 кәсіпорынмен келіссөздер жүргізген болатын. Соның нәтижесінде «Павлодар мұнай-химия зауыты», «Нефтехим LTD», «KSP Steel» сынды зауыттармен пластикалық қалдықтарды тапсыру туралы келісімшарт жасалды. Бірақ мұның өзі аздық етіп отыр.

Бір келі бөтелке - 50 теңге

Илья Поповтың пайымынша, бөтелкелерді қайта өңдеуге тұрғындар да белсене араласып, үлес қосуы қажет. Өкінішке қарай, іс жүзінде жағдай мүлде басқа.

- «Спецмашин» ЖШС осыдан бірнеше жыл бұрын аулаларда пластикалық қалдықтарға арналған сары контейнерлер орнатты. Бірақ оларға бөтелкелерді салып жатқан тұрғындар некен-саяқ. Көпшілік құтыларды жеке, басқа қалдықтарды жеке жинауды қаламайды. Яғни, сұрыптауға әлі дайын емес. Ал түптеп келгенде осы сұрыптаудың қалдықты қайта өңдеуде маңызы зор. Әйтпегенде, полигонға шығарылған қоқыстың арасынан бөтелкелерді, құтыларды табу - оңай іс емес, - дейді кәсіпкер. Бұл ретте «Попов» жеке кәсіпкерлігі тұрғындардан бөтелкелерді қабылдап, сол үшін қаржы төлеуге де дайын. Бір келі құтының бағасы 50 теңгеден басталады. Тұрақты түрде 20-30 келі қалдықты өткізетін қалалықтар бар көрінеді. Бірақ бұл - теңізге құйған тамшыдай. Сондықтан шағын зауыттың жұмысымен танысқан облыс әкімінің орынбасары Сәкен Шаяхметов облыс орталығындағы білім беру, денсаулық сақтау мекемелері мен ірі сауда - ойын-сауық орталықтарының жанында арнайы жәшіктер орнату туралы ұсыныс айтқан болатын. Қазіргі уақытта бұл бастаманы іске асыру амалдары қарастырылуда. Айта кетейік, көпшілік жиналатын орындарға фандоматтар қою Нұр-Сұлтан және Алматы қалаларында ғана пилоттық жоба ретінде жүзеге асуда. Мегаполистердегі ірі сауда орталықтарындағы құрылғылар 0,5-2 литрлік бөтелкелерді қабылдайды. Есесіне оны тапсырған тұрғындар бонустар алып, оны сауда орталығының ішіндегі қызметтерге төлеу кезінде пайдалана алады. Оған қоса, бонустарды пластикалық бөтелке өткізген азаматтардың банк картасына аудару мәселесі ойластырылып жатыр.

Шикізат неге тапшы?

Осы орайда «Қазақстандағы өңдеу орындарында шикізат неге тапшы?» деген сұрақ туындайды. Оған басты себеп - қоқыс жинайтын компаниялардың, сусын өндіретін кәсіпорындардың бос бөтел-келердің басым бөлігін Ресей мен Өзбекстанға экспорттауы. Көршілес елдердегі қайта өңдеу орындары бір келі қалдық үшін 200-300 теңге беретін көрінеді. Сондықтан құтыларды шекараның арғы жағына жөнелту әлдеқайда тиімді. Қазақстан қаптамашылар қауым-дастығының президенті Батырбек Әубәкіров шикізатты экспорттауға шектеу қою қажет деп есептейді. Сол кезде ғана қалдықтар өз елімізде қалып, қайта өңдеу орындары шикізатпен толық қамтылады.

- Осыдан екі жыл бұрын макулатураларды экспорттауға тыйым салынған болатын. Бұл шара бірден өз тиімділігін көрсетті. Мәселен, 10 жыл бұрын елімізде қағаз өнімін шығаратын 158 кәсіпорын болса, бүгінде оның саны 340-қа жетті. Яғни, өңдеу орындарының саны екі есеге өсті. Қағаз өндірісіне салынған инвестиция көлемі де 10 есеге ұлғайды. Атап айтқанда, 758 млн теңгеден 7,4 млрд теңгеге дейін көбейді. Сондықтан пластикалық бөтелкелерден шикізат пен дайын өнім шығаратын зауыттар экспортқа шектеу енгізілер болса, бұл саланың да қарыштап дамитынына сенімді. Тіпті, отандық зауыттар бөтелкелерді өңдеп, оларды сусын шығаратын жергілікті кәсіпорындарға қайта өткізуге дайын. Оған қуаттылық жетеді. Тек ол үшін шикізатты жеткізу мәселесін шешіп алу керек, - дейді Б.Әубәкіров. Ал бұл уақытта «Попов» жеке кәсіпкерлігі өндіріс орындары жеткізетін бос бөтелкелерді күтіп, «Спецмашиннің» қалдықтары арасынан құтыларды іздеуге мәжбүр. Әзірше фандоматтар орнату да, шикізатты экспорттауға шектеу қою да оң шешімін таппай тұр. Тұрғындар да пластикалық бөтелкелерді жинап, өткізуге асықпайды. Мұның барлығы зауыттың толық қуаттылыққа көшуіне ғана емес, қалдықтардың бейберекет жатып, сәйкесінше қоршаған ортаға зиян әкелуіне соғып отыр.