«Алыстағы ағайынға ақ тілек»

Тәуелсіздігімізді әлем елдері мойындай бастаған алғашқы жылдардағы Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың батыл қадамдарының бірі – шеттегі қандастарды Атамекенге шақыруы еді. Елбасы иісі қазақ баласын бір тудың астына шоғырландырып, бір шаңырақ ішінде табыстыру мақсатында қиыр жайлап, шет қонған ағайын-бауырға арнап «Алыстағы ағайынға ақ тілек» деп аталатын әйгілі хатын жолдады.

Шеттегі қандастарға жолданған алғашқы хаттың мәтіні былай еді: «Қымбатты отандастар! Қандас бауырлар! Ағайындар! Халқымыздың тұрмыс-тіршілігіне, еліміздің ішкі-сыртқы саясатына ұлы өзгеріс алып келген, барлығымыз үшін үлкен сын болған 1991-ші қой жылы тарихта қалып, үміт пен күдігі мол жаңа жылы – 1992 жыл келді. Тағдыр тәлкегіне ұшырап, жер бетіне тарыдай шашырап кеткен отандастар, қандас бауырлар, Сіздерді Жаңа жылдарыңызбен шын жүректен құттықтай отырып, әрқайсыңыздың отбасыларыңызға мол бақыт, қуаныш тілеймін. Аспанымыз әрқашан ашық болсын! Сіздермен атамекенде табысатын, емін-еркін қауышатын күнге тезірек жетейік. Қандас бауырларымызды байырғы ата-қонысына тарту мақсатында адам құқығы туралы еларалық ережелерді басшылыққа ала отырып, Қазақстан үкіметі «Басқа республикалардан және шет елдерден селолық жерлерде жұмыс істеуге тілек білдіруші байырғы ұлт адамдарын Қазақстанға қоныстандыруға тәртібі мен шарттары туралы» арнайы қаулы қабылдады. Сондықтан атамекенге келемін деуші ағайындарға жол ашық. Ата-баба аруағы алдарыңыздан жарылқасын!» Дүниежүзі қазақтары қауымдастығының Павлодар облыстық филиалының төрағасы Болат Зауытұлының сөзінше, Моңғолия қазақтарының алды еліміз Тәуелсіздігін жарияламай тұрып-ақ қоныс аударған. Алғашқы көштің легі 1991 жылы шілде айында қозғалып, Баянауыл, Май аудандарына келіпті. Сол жолы біздің өңірге 165 отбасы келген екен. Себебі, Тұңғыш Президенттің шеттегі қандастарды елге қайтару жөніндегі үгіт-насихат жұмыстары 1991 жылдың басында басталып, «Қайт қазақ, Отаныңа» деген үндеуі барша қазақ баспасөзі арқылы таралып кеткен. Сонымен қатар, еліміздің бүкіл зиялы қауым өкілдері де газет, радио, телеарналар арқылы шетелдегі қандас бауырларды елге шақырған.

- Ол кезде шетелде жүрген біздер Қазақ елінде қандай жаңалық болып жатыр деп, құлағымызды түріп жүретінбіз. Үлкендердің басы қосылса айтылатын әнгіменің бәрі тек Қазақстан туралы болатын. Кеңес одағы деген алып империя ыдырап, оның құрамында болған елдер өз тәуелсіздіктерін бірінен соң бірі жариялап жатты. Ол кезде шетте ғұмыр кешкен барша қазақ баласының көкейінде «Қазақ елі өз Тәуелсіздігін қашан жариялап, дербес ел болар екен» деген асыл арман болды. Біз де асыға күттік. 1991 жылы Тәуелсіздігін алғашқылардың бірі болып жариялаған Балтық жағалауы елдері болды. Содан кейін тарихы мен мәдениеті, салт дәстүрі, тілі ұқсас Қырғызстан және Өзбекстан елдері тәуелсіздік алды. Ал жылдың соңына қарай Қазақстанның жеке мемлекет болып бөлінгені туралы хабар естідік. Мұны Қазақстаннан тыс жерлерде өмір сүріп жатқан барша қазақ баласы аса қуанышпен қабыл алды деген ойдамын, - дейді Болат Зауытұлы. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен шетелде тұратын қандастарымыздың атажұртқа оралған сәттен басталған қазақ көшінің керуені осы күнге дейін тоқтаған емес. Қазақ көшінің көлікті болуына Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың ықпалы өте зор. Мәселен, Тәуелсіздікті жариялаудан бір ай бұрын, 1991 жылдың 18 қарашасында Қазақ КСР Министрлер Кеңесі «Басқа рес- публикалардан және шетелдерден селолық жерлерде жұмыс істеуге тілек білдіруші байырғы ұлт адамдарын Қазақ КСР-інде қоныстандыру тәртібі мен шарттары туралы» арнайы №711 Қаулысын шығарды.

- Бүгінгі күні көші-қон саясаты екі бағытта іске асырылып келеді. Яғни шет елдегі қазақтардың тарихи Отанына оралуы мен оңтүстік пен батыстағы ағайынның солтүстікке қарай бет алуы. Ресми дерек бойынша, 1991-2016 жылдар аралығында этникалық қазақтардан 261 мың 104 отбасы (957 мың 772 адам) тарихи Отанына қайта оралыпты. Ал 2021 жылдың қараша айына дейін бұл сан 1 млн 480 мыңға жеткен. Сонымен қатар, Атажұртта өсіріп-өндірген ұрпақ-жұраттарымен бірге 2,5 миллионға жетті деген ресми дерек бар, - дейді Болат Зауытұлы. Жалпы, Елбасы шеттегі қандастардың Атажұртқа оралу мәселесін назардан шығарған емес. 1992 жылы қыркүйек-қазан айларында Алматы қаласында дүние жүзі қазақтарының тұңғыш құрылтайын өткізіп, Дүниежүзі қазақтарының қауымдастығын құрды. Аталған құрылтай қазірге дейін бес мәрте ұйымдастырылып, қазақ көшіне тың серпін берді. Әлемнің әр түкпіріне тарыдай шашылып кеткен қандастар бір-бірімен қауқылдаса қауышып, «қазақтың өшкені жанып, өлгені тірілгендей» күй кешті. Осы сәтті көрген ел ағалары алған әсерлерін әлі күнге дейн мақтаныш сезіммен еске алады. 1997 жылдың 13 желтоқсанында тұңғыш рет «Халықтың көші-қоны туралы» заңын қабылдап, шет жайлап, қиыр қыстаған барша ағайынға тағы бір сәлемін жолдап, «Көш көлікті болсын!» деген аталы тілегін арнады. 2017 жылы өткен V Құрылтайында    Қазақстанның Президенті Нұрсұлтан Назарбаев шетелдегі қазақтармен байланысты бұрынғыдан да күшейту мақсатында олардың атажұртқа оралу жолындағы кейбір кедергілер мен мәселелерді шешуді тапсырды. Сол жолғы құрылтайда айтылған ұсыныстар негізінде «Отандастар» қоры құрылып, осы бағыттағы жұмыстардың ауқымы кеңейе түсті.

Тілеуберді Сахаба.