24.01.2023

Бал өндірісінен «бал тамбай тұр»

Бал өнімінің адам ағзасына пайдалы екенін жақсы білеміз. Оның суық тигенде беретін оң әсерінен бөлек, денсаулықты жақсартуда емдік қасиеті жоғары. Мұны жіті білетіндер бүгінде елімізде омарташылық кәсіпті дамыту керектігін алға тартады. Шынымен де, адамзатқа осыншама пайдасы бар тіршілік иесін көбейтіп, ара шаруашылығын неге қолға алмасқа? Соңғы жылдары қайта жандана бастаған отандық бал өндірісі ішкі-сыртқы сұранысты өтеуге қауқарлы ма?

 Өңірдегі жағдай қалай?

Жасыратыны жоқ, бұған дейін омарта ұстап, бал арасын өсіру – еліміздің көптеген өңірі үшін таңсық болып келді. Тауар өндірушілер оны дәстүрлі емес шаруашылықтың қатарына қосты. Бүгінгі күні агроөнеркәсіп саласы өндірісінде ара шаруашылығының алатын үлесі жылдан-жылға өсіп келеді. Павлодар облысы да - кәсіптің бұл түріне жан-жақты көңіл бөле бастаған аймақтардың бірі. Бүгінгі күні облыста 100-ден астам омарта шаруашылығы жұмыс істейді. Олар шағын және орта бизнестің субъектілері болып саналады. Сондай-ақ, облыста омарташылар қауымдастығы құрылып, осы саланы өркендету жолында бірлесе жұмыс жасауда. Ендігі мақсат – омарташылардың шикізат шылауында қалып қоймай, бал өндіруден оны өңдеу сатысына өтіп, дайын тауарлы өнім шығару деңгейіне жеткізу. Өңірде бүгінгі күні мұндай жетістікке қол жеткізген агроқұрылымдар да бар. Атап айтқанда, «Артем» ЖК көш бастап тұр. Фирма мамандары балды өңдеуге арналған цехты да құрастырып шығарыпты. Бүгінгі күні олар әзірлеген өнімдерін жаңа дизайнмен сауда орындарына жөнелту жолдарын да ойластырып, оны қораптар мен банкілерге салынған күйінде тұтынушыларға ұсынуда. Бұл кәсіптің қыр-сырын ерте меңгеріп, 30 жылдан астам бал өндірумен айналысып келе жатқан ардагер омарташы Виктор Никиточкиннің айтуынша, бал арасын өсіруді омарта орналасатын орынды таңдаудан және қажетті құрал-жабдықтарды сатып алудан бастау керек. Бұл үшін омарта орналастырылатын жер телімі желден жақсы қорғалған, құрғақ жерден таңдалғаны дұрыс. Сонымен қатар, болашақ омартаның айналасында орман немесе ағаш шоғырларының, бау-бақшалардың, аралар бал тарта алатындай гүлдер мен шөптер өскен далалық аумақтардың болуы қажет. Омартаны орналастырған кезде ара ұяларының құрылысына мән берудің де маңызы зор. Өйткені оның сапасы жұмыс істеуге қабілетті аралар тобының қалыптасуына, сонымен қатар, омарташының еңбек өнімділігінің артуына ықпал етеді екен.
- Қазақстан үшін ара шаруашылығын дамыту ауыл шаруашылығының табыстылығын арттыру көзі болып табылады. Жаңа жұмыс орындарын ашудан өзге, ол өсімдік шаруашылығымен, мал шаруашылығымен, тіпті бау-бақшамен айналысатын қазіргі фермерлерге де қосымша мүмкіндіктер береді. Өсімдіктердің гүлдеу сатысын ара шаруашылығы өнімдерін өндірудің мол пайдасын алу үшін қолдануға болады. Бұл кез келген шаруашылықтың табыстылығын арттырады. Ең бастысы, бұл саланың дамуы қоршаған ортаға қандай да болмасын нұқсан келтірмейді. Керісінше, өсімдіктерді тозаңдандыру арқылы табиғатқа пайдалы, - деді В.Никиточкин. Сондай-ақ, облыс орталығында бал шаруашылығымен 1988 жылдан бері айналысатын тағы бір кәсіпкер Сергей Тимошенко араларды «қанатты агротехник» деп атайды. «Себебі, аралар гүлдерді шаң-тозаңнан тазартып, одан адамға пайдалы өнім береді» дейді ол.
- Тек тағам өндірісі ғана емес, ауыр және жеңіл өнеркәсіпте қолданылатын балауызды да осы қанаттылар өндіреді. Тіпті, оның уының өзі – буын ауруларына таптырмас ем. Яғни, ол медицина, ветеринария және косметика өндірісінде де қолданылады. Бір қызығы, әлемдегі ең ұзақ сақталатын өнім де осы араның балы болып табылады. Оның сақталу мерзімі 3 мың жылға дейін жетеді. Біздің шаруашылықта араның 20-дан астам балұясы бар. Қыс уақытында оларды Оңтүстік өңірлерге көшіреміз. Ал Павлодарға олар сәуір айының соңы мен мамырдың басында қайтып келеді, - деп толықтырды С.Тимошенко.
Бұдан бөлек, омарташы кәсіпті ілгерілетуге кедергі келтіретін мәселелерді шешу күн тәртібінен түспеуі керек екенін айтты. Бұл бағыттағы басты түйткілдердің бірі –
кәсіби әрі білікті мамандардың жетіспеушілігі. Ол осы мәселеге таяу арада жоғары өкілетті органдар тарапынан тиісті көңіл аударылмаса, еліміздегі омарта шаруашылығының тірлігі дөңгелемейтінін жеткізді.
– Бал арасын өсірудің өндіріске пайдасы зор. Дегенмен шаруашылықта кездесетін мәселе де жоқ емес. Соның бірі – көктемгі егін кезіндегі зиянкестерге қарсы жүргізілетін улау жұмыстары. Біздегі басты проблема осы. Себебі, өсімдіктің 80 пайызын бал арасы, жабайы ара 20 пайызын тозаңдандырады екен. Осыдан-ақ оның салдарын аңғаруға болады. Негізі, ара шаруашылығы дамыған елдерде оларды қорғауда арнайы заң қабылданған. Мұндай шара жасалатын кезде омарташыларға алдын ала ескертіледі. Өкінішке орай бізде оған мән бермейді. Сол себепті мұны омарташылар тарапынан қозғау қажет, – деді ол.

Сала неге тұралап тұр?

Бүгінгі күні ғылыми ізденістерді қажет етпейтін өндіріс саласын табу қиын-ақ. Бал өндірісі де оған зәру. Аталған іс алға жылжуы үшін Ауыл шаруашылығы министрлігі тиісті ұсыныстар әзірлесе, ісіміз алға жылжыр еді дейді омарташылар. Сондай-ақ, бал өндірушілер елімізде омарта шаруашылығын дамыту жөнінде арнайы бағдарлама қабылданса деген тілектерін жеткізді. Қоршаған ортаға пайдасы мол, шығынынан кірісі көп кәсіптің нәсібін көргендер көбейсе, елге сол олжа. «Бал-Ара» Қазақстанның ара өсірушілері ұлттық одағының президенті Сергей Терещенконың айтуынша, бүгінгі таңда ара шаруашылығының әлеуетін іске асыруға балды өткізу тәрізді проблема кедергі келтіруде. Қазақстандағы халық санының аз болмағаны аздай, балды тұтыну мәдениеті де тұралап тұр. Статистикалық дерекке жүгінсек, Қазақстанның әрбір тұрғыны жылына орта есеппен небары 40 грамм ғана бал жейді екен. Бұл бір шай қасық қана. 1990 жылға дейін бал өндіруден Ресей, Украина және Беларусьтан соң төртінші орында тұрған Қазақстан жыл сайын алыс-жақын шетелдерге 50 мың тоннаға жуық ара балын экспорттаған. Кейіннен омарташыларға жеткілікті қолдаудың болмауы салдарынан бұл көрсеткіш 5 мың тоннаға дейін құлдырап кетті.
- Бүгінгі күні Қазақстанда омарташылар саны он мыңнан асады. Дегенмен, бұл - шартты көрсеткіш. Кейбіреулер ара өсірумен кәсіби түрде айналысады, олардың саны 5-7 мың шамасында. Бізде «Ара шаруашылығы туралы» Қазақстан Республикасының Заңы да бар, бірақ ол одан әрі пысықтауды қажет етеді, - деді ол. Соңғы он жылда елімізде омарташылар саны бірнеше есе өсті. Тиісінше, өндіріс көлемі де ұлғайды, саланың әлеуетін толық пайдалануға әлі алыс болғанымен, былтыр бал өндірісі 20 мың тоннаға дейін жетті. Қазіргі уақытта Одақ мүшелері Үкіметке балды халық арасында насихаттау, бал тұтыну мәдениетті дамыту үшін оны балабақшалардың, мектептер, ауруханалар, қарттар үйінің рационына енгізу өтінішімен жүгінуде. Олар аралардың маңыздылығын, оларды қорғау мен сақтау қажеттілігіне назар аударуды мақсат етеді.
- Ағзаға пайда әкелмейтін, сонымен қатар денсаулыққа тікелей зиян тигізетін қанттан дайындалған тәттілерге деген сұраныс артып отыр. Оның орнына балды тұтыну қолжетімді әрі денсаулыққа пайдалы. Егер бұл өтінішіміз жүзеге асатын болса, балға деген сұраныс артады және Одақ аясында ара шаруашылығы салаларында 100 мыңнан астам жұмыс орындарын ашамыз, - деп уәде етті Сергей Терещенко.
Сонымен қатар, Одақ басшысы Сергей Терещенко ара шаруашылығының даму парадигмасының өзі өзгертілуі керек екенін атап өтті. Оның айтуынша, қара топырақтың құнарлылығын қалпына келтіруде ара айрықша рөл атқарады. Сондықтан елімізде омарта шаруашылығын одан әрі дамытудың жаңа бағдарламасы қажет.
- Қазақстанда фермерлер жыл сайын 5 млн гектар тыңайған егістік қалдырып отырады. Осы егістіктерге түйежоңышқа, түймежапырақ, ешкі шөп тәрізді бал беретін өсімдіктерді егу керек. Егістікті бір өсімдік гүлдеуін тоқтатқан кезде, екіншісі гүлдеп жататын, бал беретін өсімдіктер конвейеріне айналдыру керек, – деген ойларымен бөлісті ол.

 Түйін:
Азығы үшін сағатына 6 шақырымнан астам қашықтықты артқа тастап, сан мың гүлді тозаңдандыратын тіршілік иесінің адам баласының өмірінде осыншалық маңызы зор. Балынан бөлек, өзінің де түрлі дертке шипа болатын олардың бізге аса қажеттілігін аңғару қиын емес. Мамандардың айтуынша, бал арасының 20-дан астам түрі бар. Отандық омарташылар соның санаулы түрін ғана өсіреді. Көбі бал өндіруде жергілікті ара тұқымын қолданады екен. Ал асыл тұқымды бал арасын көбейту машақаты көп шаруа сыңайлы. Десе де, мұны біржолға қойып, тұрақты кәсіп көзіне айналдырса, табысты болмақ. Себебі, ауыл шаруашылығы саласында шығыны аз, өнімі мол – осы ара өсіру.

 Әзірлеген – А.ЕЛЕМЕСҰЛЫ.
Суретті түсірген – Есенжол Исабек.
Количество показов: 954