Интернет алаяқтары көбейіп барады

Соңғы жылдары алаяқтық қылмыстардың саны айтарлықтай өсті. Бұл - Павлодар облысында жиі жасалатын құқық бұзушылықтардың бірі. Егер 2018 жылы олардың үлесі жалпы қылмыстық оқиғалардың оннан бір бөлігін құраса, қазір әрбір үшінші қылмыс алаяқтық болып табылады.

2022 жылдың алғашқы жартысында ғана алаяқтық 802-ден 1011-ге дейін (26%-ға), оның ішінде интернет-технологияларды пайдалану арқылы жасалған қылмыстар саны 34,7%-ға (521-ден 702-ге дейін) өсті. Алаяқтық бүгінгі күні соңғы онжылдықтарда ең көп таралған қылмыс түрі болып табылатын ұрлықтан асып түсті. Бұл ақпараттық технологиялардың белсенді дамуымен байланысты. Ол алаяқтарға күнделікті өмірде смартфондарды, банктік қосымшаларды пайдаланатын, онлайн платформалар арқылы тауарларды сатып алатын, интернетте жалға берілетін тұрғын үй іздейтін және т.с.с. ықтимал «құрбандарға» шығуына мүмкіндік берді. Алдау жолымен ақшаңызды ұрлау схемалары барған сайын шектен шығып барады. Алаяқтар банктердің қауіпсіздік қызметі немесе құқық қорғау органдарының қызметкерлерінің атынан қоңырау шалады, сондай-ақ түрлі инвестициялық жобаларға қатысуды ұсынады. Бұл ретте қылмыскерлер қол жеткізу мүмкіндігі шектеулі ақпараттарды игерген және бұл ақпараттарды азаматтардың сеніміне кіру үшін пайдаланады. Тағы бір мысал, ағымдағы жылдың 11 шілдесінде Павлодар қаласының тұрғыны, Ш. атты азаматшаға ер адам қоңырау шалып, өзін Forte Bank-тің менеджері ретінде таныстырып, оның жеке мәліметтерін, депозитіндегі ақша сомасын айтып, пайыздық сыйақы мөлшерлемесінің өсуіне байланысты қаражатты жаңа депозиттік шотқа аудару қажеттілігі туралы хабарлаған. Бұл үшін ол SMS кодын айтуды сұраған. Нәтижесінде қылмыскер бір миллион теңгеден астам қаражатты иемденген. Азаматтардың сенгіштігі қаскүнемдердің қомақты ақша ұрлауына жағдай тудырады. Мысалы, ағымдағы жылдың 7 шілдесінде Павлодар қаласының тұрғыны, Б. атты әйелге ер адам телефон соғып, өзін Ішкі істер министрлігінің тергеушісімін деп таныстырған. Оның атынан азамат Д.-ға бас сенімхат берілгенін және екінші деңгейлі банктерден оның атына несие ресімдемек болып жүргенін хабарлаған. Сендіру үшін ол қоңырауды Ұлттық банктің жалған қызметкеріне ауыстырып, әлгі адам өз кезегінде оған Халық банкінде «рәсімделген» несиесі туралы хабарлаған. Оны өтеу үшін жалған қызметкер аталған банктен екі миллион теңге көлемінде «қарама-қайшы» несие ресімдеуді сұраған. Жәбірленуші айтқанын жасайды. Сөйтіп ол ресімделген несиені жабу үшін көрсеткен шотқа қаражатты аударып жіберген. Келесі төрт күннің ішінде қаскүнемдердің нұсқауымен азаматша Б. төрт банктен (БЦК, Forte Bank, Jusan bank, Eurasian Bank) жалпы сомасы он алты миллион теңгеге несие ресімдеп, сонымен бірге депозитінен екі миллион теңге мөлшерінде жинақтарын қаскүнемдерге аударған. Нәтижесінде жәбірленушіге жиырма миллион теңгеден астам шығын келтірілген. Мұндай алаяқтық схемаларда қаскүнемдер көбінесе, құқық қорғау органдарының ресми сайттарында деректерін оңай табуға болатын қазіргі құқық қорғау органдарының жоғары лауазымды қызметкерлерінің аты-жөндерін пайдаланатынын айта кеткен жөн. Соңғы кездері инвестициялық жобалармен бүркемеленген алаяқтық түрлері белең алуда. Ықтимал құрбандар бұл жарнамаларды әлеуметтік желілерде және басқа да онлайн платформаларда жиі табады. Мысалы, ағымдағы жылдың 28 маусымында Павлодар қаласының П. атты тұрғыны әлеуметтік желіде «Kaz Minerals» ірі компаниясына инвестиция салу арқылы табыс табу туралы хабарландыруды көріп қалған. Ол сайтқа тіркелгеннен кейін оған әлдебір адам телефон шалып, өзін брокерлік компанияның қызметкерімін деп таныстырған. Қылмыскер келісімді жүзеге асыру үшін «SvchiKorb» қосымшасын жүктеп алуды және шотты елу мың теңгеге толтыруды сұраған. Кейіннен қаскүнем бірнеше сәтті келісім жасалғаны және шотқа «виртуалды табыс» түскені туралы хабарлаған. Сөйтіп, жәбірленуші компанияға сеніп, одан да көп соманы аудара бастаған. Ақыр-соңы жалпы сомасы сегіз миллион теңгеге толтырған. Одан әрі жалған қызметкер есепшоттың бұғатталуын болдырмау үшін қаражатты сақтандыру қажеттігін хабарлап, ол үшін екі миллион теңге аударуды сұраған. Ал жәбірленуші ақшаны алмақ болған кезде, аталған операцияны қосу үшін оған тағы екі миллион теңге енгізу керектігі хабарланған. Нәтижесінде ағымдағы жылдың 8 шілдесінде алаяқтар байланысқа шығуды тоқтатады. Ал жәбірленуші 12 миллион теңге жоғалтқан. Өкінішке қарай, мұндай мысалдар өте көп. Қылмыскерлердің тіркелмеген SIM карталарын, сондай-ақ жәбірленушінің телефонындағы кез келген абоненттік нөмірді, соның ішінде банктер мен мемлекеттік органдардың нөміріне теңдестіруге мүмкіндік беретін бағдарламаларды пайдалануына байланысты мұндай алаяқтарды анықтау қиын. Көбіне қылмыскерлер біздің мемлекеттен тыс жерде болады. Павлодар облысының прокуратурасы алаяқтыққа қарсы күрес бойынша тұрақты жұмыс жүргізуде. Бұл мәселе Павлодар облысы бойынша Заңдылық пен құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету және қылмысқа қарсы күрес жөніндегі үйлестіру кеңесінің отырысында талқыланды. Нәтижесінде жұмыс тобы құрылып, екінші деңгейлі банктердің Орталық кеңселеріне 100 Call-орталықтарында алаяқтық құрбандарына қызмет көрсету үшін жедел желі бөлу, аударымнан кейін ірі көлемдегі қаражатты алуды кешіктіру, қашықтан қол жеткізу бағдарламаларын пайдалана отырып, банктердің қосымшаларына қосылу кезінде онлайн қарыз беруді болдырмау жөнінде ұсыныстар енгізілді. Қазіргі уақытта әртүрлі интернет-алаяқтық (пәтерді жалға беру, интернетте сату, телефон алаяқтары және т.б.) жасады деген күдікке ілінген 17 тұлғаға қатысты іс тергелуде. Жыл басынан бері осы санаттағы істер бойынша 29 адам сотталды. Сонымен қатар азаматтардың құқықтық сауаттылығын арттырмай, құқық қорғау органдары жүргізіп жатқан жұмыстар жеткіліксіз екендігін айтқымыз келеді. Ақшаңызға иелік еткенде өте мұқият болу керек, банктің, құқық қорғау органдарының және басқа да мемлекеттік органдардың бірде-бір қызметкері сізден жеке деректеріңізді, банк картасының деректемелерін, SMS кодтарын ешқашан сұрамайды. Өзіңізді қауіпсіз етудің ең оңай жолы - телефон арқылы сөйлесуді үзіп, банктің ресми сайттарында, мобильді банкингте немесе банк картасында көрсетілген нөмір бойынша қоңырау шалған банкке қайта қоңырау шалу. Сондай-ақ сайттардағы жарнамалар арқылы тауып алған, әсіресе, кісі қызығарлықтай төмен бағада ұсынылған тауарлар үшін, пәтерлерді жалға алуда және т.б. алдын ала төлем жасамаңыз. Құқық қорғау органдары әрқашан жәбірленушілерге көмектесуге дайын. Дей тұрғанмен, құқық бұзушылықтармен күресудің ең дұрыс жолы – қырағы болу. Қаскүнемдердің құрбаны болмас үшін облыстың әр азаматын қырағы болуға шақырамын.

Қайрат ӘБДІХАНОВ, Павлодар облысының прокуроры.