Күнбағыс майына сұраныс көп

Қазіргі кезде бағасы күрт көтерілген ауыл шаруашылығы өнімдерінің бірі - күнбағыс майы. Қазақстан күнбағыс майын экспорттаушы ел болғанына қарамастан, оның бағасы бір жылда 20 пайызға қымбаттады. Өткен жылы 1 литрінің құны 400 теңгеден сәл жоғары болса, нарықтағы қазіргі бағасы 800 теңгеге жуық. Азық-түлік тізімінде алғашқы болып тұратын өнімнің қымбаттауына не себеп болды?

Соңғы уақытта елімізде егістік көлемінің ұлғаюына байланысты өндірілетін майлы дақылдар мен оны өңдеу көрсеткішінің артқандығы байқалады. Бүгінгі күні мемлекет тарапынан астық дақылдарымен қоса майлы дақылдар мен құнарлы мал азығының үлесін арттыру, өңдеу саласының қуаты мен сапасын күшейте отырып, отандық азық-түлік өнімдерінің бәсекелестікке қабілеттілігін нығайту бойынша жүйелі жұмыстар жүргізілуде. Соңғы он жылда Қазақстанда дәнді дақылдардың егіс алқабы орта есеппен 15-16 млн гектарды құрады. Бұл ретте майлы дақылдар, көкөністер мен бақша дақылдарының өнімдері белсенді түрде кеңеюде. Дәнді дақылдарға қарағанда өсімдік шаруашылы-ғының сегменттерінде өнімділік артып келеді.

Қазақстандық күнбағыс өндірушілер мен өңдеушілер өткен маусымда рекордтық көрсет-кішке қол жеткізді. Егіс алқаптарының он жылдық максимумға дейін ұлғаюы 1,03 млн тонна күнбағыс тұқымын жинауға, 335 мың тонна май өндіруге мүмкіндік берді. Осылайша, Қазақстан 2021-2022 жылдарда күнбағыс майын өндіруші елдер арасында сегізінші орынға ие болды. Елімізде жыл сайын кем дегенде 750-800 мың тонна күнбағыс өндіріледі. Сондай-ақ, алдағы уақытта майлы дақылдар алқабын 10-12 пайызға көбейту жоспарланған. Бүгінгі таңда республика бойынша жалпы жиналған күнбағыстың 30 пайызынан астамы ғана өңделеді. Қалған 70 пайызы шикізат күйінде экспортталады. Бұл күнбағыс майының қымбаттауына, бағаның тұрақсыздығына әкелетіні белгілі.

Сондықтан қазіргі уақытта Ауыл шаруашылығы министрлігінің алдында тұрған межелі мақсаттарының бірі – елімізде шикізат өндейтін кәсіпорындар санын көбейту. Бұл ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің әлеуетін арттырып, күнбағыс майының бағасын тұрақтандыруға септігін тигізері анық. Облыс әкімі Әбілқайыр Сқақов өңірде сұйық май шығаратын жаңа зауыттар салынса, ішкі нарықты өнделген шикізатпен тұтастай қамтамасыз ете алатындығымызды атап өтті. Бүгінгі таңда облыста күнбағыс майын шығаратын шаруашылықтардың жұмысын жетілдіру, оларды шикізатпен қамтамасыз ету бойынша кешенді іс-шаралар атқарылуда. Облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының мәліметінше, бүгінде аймағымызда күнбағысты қайта өңдеумен 10 кәсіпорын айналысады. Оның ішінде 4 кәсіпорын облыс орталығында, төртеуі Успен ауданында орналасқан. Қалған екі кәсіпорын Железин мен Шарбақты аудандарына тиесілі. Алайда олардың барлығы рафинадталмаған өнім шығарады. Сол себепті биыл облыс орталығындағы «Павлодар агрокомплекс» ЖШС өңірімізде күнбағысты қайта өңдеп, рафинадталған өсімдік майын шығаруды қолға алған. Белгілі болғандай, аталған кәсіпорын жылына 900 тонна өнім шығармақ. Сондай-ақ, келесі жылы Шарбақты ауданында өсімдік майын өндіретін жаңа зауыт салу жоспарлануда. Болашақ кәсіпорынның қуаттылығы тәулігіне 50 тоннаны немесе маусымына 120 мың тоннаны құрайды. Өндіріс орны төрт цех пен май сақтауға арналған резервуардан тұрады. Жергілікті тұрғындар арасынан 227 адамды жұмыспен қамту жоспарлануда. Құрылыс 2023 жылдың мамыр айына жоспарланып отыр.

Облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының мәліметінше, ағымдағы жылдың қараша айындағы жағдай бойынша күнбағыс 167,2 мың гектарда немесе 86 пайыз алаңда жиналды. Жоспарға сәйкес жинау жұмыстары 194,2 мың гектарда жүргізіледі. Жалпы алым 140,6 мың тонна, өнімділігі гектарынан 8,4 центнерді құрайды.

- Жыл сайын аймағымызда шамамен 100 мың тоннадан астам күнбағыс жиналады. Жергілікті кәсіпкерлер оның 30 пайызын ғана іс қылып, рафинадталмаған өсімдік майын шығарады. Қалғаны Алматы, Өскемен және тағы басқа өңірлерге, сондай-ақ, экспортқа жөнелтіледі. Облыс тұрғындарының өсімдік майына деген сұранысы жылына 9100 тоннаны құрайды, - деді ауыл шаруашылығы басқармасында.

Отандық сарапшылар еліміздегі майлы дақылдар өндірісінде бірқатар жағымды өзгерістердің қалыптасқандығын атап көрсетуде. Олардың болжамы бойынша, 2030 жылға таман майлы дақылдар егістігінің көлемін 7 млн гектарға дейін арттыру көзделуде. Сонымен қатар, әлемде пальма майы өндірісінің азаюы себебінен әлемдік нарықта екі-үш жылдан кейін өсімдік майы, оның ішінде күнбағыс пен рапс майларының қымбаттауы күтіледі. Сондықтан бұл өнімге сұраныс күннен-күнге арта түспек.

Алтынбек ЕЛЕМЕСҰЛЫ.