Сауабы сарқылмайтын садақа

«Садақаны сауыңда бер» дегенді бойымызға сіңіріп өскен халықпыз. Енді оның да сапалысына ұмтылатын шақ жетті. Ол - «Садақа жария», яғни сауабы еш сарқылмайтын садақа. Жария дегенде көпке жария қылып берілген садақа екен ғой деп қалуымыз бек мүмкін. Мүлде олай емес екенін баса айтқымыз келіп отыр. Ал садақа - жалпы алғанда мал-мүлікпен қатар, ықылас-ниетпен, тіпті себепкер болумен де жасала береді.

Садақаның төрт түрі бар екенін тілге тиек ете кетейік: Парыз, Пітір, Нәпіл және жария болған садақалар. «Садақа жария» - сарқылмайтын садақа. Арабшадан сөзбе-сөз аударсақ, үзілмейтін, кесілмейтін және тоқтамайтын дегенге саяды. «Малым – жанымның сада-қасы, жаным – арымның садақасы», - дейтұғын дана халқымыз сарқылмайтын садақаны санасына сіңіріп қайта жаңғыртуы қажет. Әрине, садақаның азы мен көбі, үлкені мен кішісі болмайды. Оның құнын арттырып, шарықта-татын құлдың пиғылы мен ықыласы ғана. Ал садақа жария терминінің пайда болуына әрі анықтамасына ұйытқы болған «Адам өлген соң оның үш амалынан басқасы тоқтатылады: Олар - садақа жария, пайдаланатын ілім және ол үшін дұға етіп жүретін бала» - деп келетін сұлу хадис. Мінекей, осы хадис арқылы бәрін кең түсіне аламыз, яғни мешіт-медресе, шипахана, балабақша һәм қоғамға пайдалы істің түгелі қамтылады. Қыл аяғы сіз жасап кеткен аз істі біреу жалғастырған сайын ол сауап болып сізге құйыла береді. Құран кәрімде садақа жайлы көп жерде аталып өткен. Оның түрлері: Инфақ, іисәәр, садақа және тасаддуқ һәм зекет деп аталып жатады. «Жақсы көрген мал-дүниелеріңнен Алла жолында жұмсамай-ынша, ізгілік пен кемелдікке қол жеткізе алмайсыңдар. Сондай-ақ қайыр-садақа ретінде не берсеңдер де, Алла оны сөзсіз біледі».

«Әл-Ғимран» сүресі, 92-аят.

Бұл өмірде кәміл адамдық қасиетке әсте қол жеткізе алмай, ең қиыны келесі дүниеде де ұжымаққа қол жеткізуіміз қиынға соғатыны өкінішті. Ал қол жеткізу жолы - сүйіп, ұнатқанымыздан садақа беру. Абзалы - сауабы сарқылмайтын садақа қалдыру. «Қайыр садақаны ашық түрде берсеңдер қандай жақсы! Ал егер ешкімге көрсетпей, жоқ-жітіктерге жасырын түрде берсеңдер, әрине, бұл өздерің үшін әлдеқайда қайырлы болмақ. Алла сол арқылы біраз күнә-қателіктеріңді кешеді...».

«Бақара» сүресі, 271-аят.

Сондай-ақ келесі аяттарда да «Қайыр-садақа ретінде не берсеңдерде тек бір Алланың разылығына бөлену үшін бересіңдер. Игі жолда не сарп етсеңдер де, сауабы өздеріңе толық беріледі және әсте әділетсіздікке ұшырамайсыңдар (272). (Беретін зекет-садақаларыңды ең алдымен) өзін Аллаһ жолында басыбайлы еткен кедейлерге беріңдер. Олар жер жүзін шарлап, ел аралайтын жағдайлары жоқ. Олар ешкімге алақан жаймайтын арлы да намысты жандар болғандықтан, жай-күйлерінен бейхабар жандар оларды бақуатты екен деп ойлап қалады... (273). Дүние-мүлкін түн демей, күн демей жасырын һәм жария түрде игі жолда жұмсайтындардың Раббыларының құзырында алатын сауабы (сыйы) бар. Олар үшін (әсіресе ахиретте) ешбір қорқыныш жоқ һәм олар әсте мұңаймайды» делінеді.

Әбу Хурайра рһ жеткізген хадис шәрифте:

«Адам өлген соң оның үш амалынан басқасы тоқтатылады: Олар сауабы сарқылмайтын садақасы, пайдалы білімі және өзіне дұға ететін баласы» деген. Міне, осы хадис Садақа жария деп аталатын маңызды үш амалды бір жерде жинақтаған. Басқа ізгілік жақсылықтың бәрі осы үш негізге келіп түйіліседі: «Қиямет күні мүміннің көлең-келігі, оның берген садақасы болып табылады» - делінген. Аят, хадистерден түсінікті болғандай, садақа - жақсы іс, ал бірақ «садақа жария» тіптен абзал. Мысалы, шыққан өнімді бір мәрте берсеңіз, бұл - садақа. Ал сол егістік алқабын толығымен Құдайға атап сатылмайды, сыйлыққа тартылмайды, керісінше, Алла үшін өнімі жұмсалады десеңіз, міне, бұл «сауабы еш сарқылмайтын» садақа жария болмақ. Сондықтан Имам Нәуәуи садақа жарияны «Уақф» деген. Уақф - тоқтау, тоқтатылу. Яғни сатылымы, біреудің мүлкі болуы тоқтап, иесіне қияметке шейін сауабы барып тұру үшін тоқталу. Бір күні бір қайыршы Әли хазіретке келіп көмек сұрайды. Әли баласы Хасанды анасына жұмсап: «Анаңа бар, өзіне берген 6 дирхамның біреуін алып кел», - дейді. Баласы үйіне барып келеді де: «Анам ол 6 дирхамды ұн алу үшін қойып қойғанын айтты», - дейді. Сонда хазірет: «Бір құл Алланың құзырындағысына өз қолында-ғыдан да артық сенбейтін болса, иманы кәміл болмайды. Бар, оған айт, 6 дирхамның бәрін берсін», - дейді. Ұлы үйіне барып 6 дирхамды әкесіне әкеліп береді. Әли оны қайыршыға беріп, риза етеді. Әлгі арада хазірет үйіне кіре бергенде түйесін сату үшін жетектеген бір адам қасына жақындайды. «Түйеңді қаншаға сатасың?» - деп сұрайды. «140 дирхамға», - деп жауап береді. «Несиеге беретін болсаң, оны есікке байла», - дейді хазірет. Әлгі саудагер түйені есікке байлап, кетіп қалады. Арада көп уақыт өтпей бір адам келіп: «Бұл түйе кімдікі?» - деп сұрайды. Әли: «Менікі», - деп жауап береді.

- Бұл түйені сатасың ба? Қаншаға сатасың?

- 200 дирхамға.

Әлгі адам: «Жақсы, алдым», - деп 200 дирхамын санап беріп, түйені алып кетеді. Әли түйесін несиеге сатқан адамға 140 дирхамын береді де, қалған 60 дирхамын Фатима (р.а-һа.) анамызға ұсынады. Фатима анамыз: «Бұл не?» - деп сұрайды. Сонда хазірет: «Бұл - Алланың «Бір жақсылық істеген адам он есе сауапқа ие болады» дегенінің дәлелі. (6.Әнғам-160) Пайғамбар арқылы біздерге уәде еткен сыйы», - деген екен (Али әл-Муттақи. VІ. 572-573). Тағы бірде Фатима ананың ас ішуге деген тәбеті болмай отырады. Көңіл-күйін сұраған хазіретке анар жемісін жегісі келетінін айтады. Әли хазірет сыртқа шығып, ойланып, қарыз алады да, базарға барып бір анар сатып алады. Үйіне келе жатып, жолда науқастанған кәрі кісіні көреді. Оған жақындап: «Не қалайсыз?» - деп сұрайды. Ол адам: «Бес күн болды осында тастап кетті. Адамдар өтіп кетіп жатыр. Ешкім маған қол ұшын берейін демейді. Анар жегім келіп тұр», - дейді. Сонда хазірет ойланып: «Егер қолымдағы анарды мына қарияға берсем, Фатима анарсыз қалады. Ал егер бермесем, Алла Тағаланың «Тіленшіге зекіме» (93. Духа-10) деген аяты бар және Пайғамбарымыздың (с.а.у.): «Сұраушыны бос қайтармаңдар», - деген сөзіне қарсы келген болам» деп, анарды әлгі қарияға ұстатады. Үйіне келген соң әлгі жағдайды айтуға ұялады. Фатима анамыз ерін көрген сәтте орнынан тұрып қарсы алған. Анар оқиғасын айтып бергенде Фатима анамыз: «Ей, Әли, Сен уайымдама. Аллаға ант етемін, сен сол қарияға анарды берген кезде, анарға деген тәбетім басылды», - дейді. Хазірет осы сөзді естіп, көңілі жайланған екен. Арада көп уақыт өтпестен есік қағылады. Бұл келіп тұрған Салман Фариси еді. Ол беті ора-малмен жабылған табақты әкеліп, Әлидің алдына қояды. Табақтың кімнен екенін сұрағанда Салман: «Бұны Алла Пайғамбарына (с.а.у.) жіберген. Пайғамбар (с.а.у.) саған жолдады», - деді. Әли табақтың бетін ашып қарағанда 9 анарды көреді. Сонда ол: «Ей, Салман. Бұл әкелгенің маған болса, 10 болар еді. Өйткені Алла Тағала: «Бір жақсылық істеген адам он есе сауапқа ие болады», - деген» депті (6. Әнғам-160). Салман күлімсіреп, жасырып қойған тағы бір анарды шығарып, табаққа салады да: «Аллаға ант етейін, анар саны он еді. Бірақ мен сені сынайын деп біреуін жасырып қойып едім», - депті (Мақасидут-Талибиин. 300-бет). Жалпы садақа берудің он пайдасы бар. 

Осы дүниедегі бес пайдасы:

1. Мал-дүниені тазартады;

2. Күнәларды өшіреді: «Су отты сөндіргендей садақа да күнәларды өшіреді». «Садақа тәкәппарлықты жояды» (Тирмизи)

3. Ауру мен апаттан сақтайды: «Науқастарыңды садақамен емдеңдер. Садақа әрбір ауруды және бәлекетті қайтарады» (Бәйхақи риуаяты). «Садақа беруде асығыңыздар. Өйткені апат садақадан оза алмайды» (Табарани, Бәйхақи).

4. Мұқтаж жанды қуантады;

5. Ризықты арттырып, табысқа берекесін береді. «Садақа бергеннің ризығы артып, дұғасы қабыл болады» (Ибн Мәжа). «Аз да болса садақа беріңдер. Ақшасын тығып бермегенге Алла да нығметін азайтады» (Муслим).

Садақаның ақыреттегі 5 пайдасы:

1. Қияметтің үрейінен сақтап, көлеңке болады: «Садақа қабір азабынан сақтайды. Қияметте иесін өз қамқорына алады» (Бәйхақи).

2. Тозақтан құтқарады: «Жарты құрма болса да садақа беріп, тозақтан сақтаныңдар».

3. Таразыда сауабы басым болады.

4. Сырат көпірінен өтуі оңай болмақ.

5. Дүниесінің есебін беруде жеңіл болмақ.

Осының барлығы үзіліп, сарқылып және тоқтап қалатын садақа пайдалары. Ал сіз сауабы сарқылмайтын «садақа жарияға» күш-жігер жұмсап қалдыра білсеңіз, қандай ғажайып іс, неткен қайырлы амал десеңізші! Нұр үстіне нұр, сауап үстіне сауап болмақ. «Садақа жарияның» ең ұлығы - біреудің отау құруына себепкер болу. Өйткені, олардың ұрпағынан кім игі іс жасаса, соның сауабы себепші болған адамға барып тұрады» деген Мұхиддин Араби.

Жолдас ҚОСПАҚҰЛЫ, Павлодар облысының бас имамы.