Шекарадағы шектеу: картоп бұзылмай ма?

Осыдан бірнеше күн бұрын отандық бұқаралық ақпарат құралдары арқылы павлодарлық картоптың Түркістан облысы мен Өзбекстан елінің арасындағы шекарада тұрып қалғаны туралы хабар тарады. Қазақстандық өнімнің көршілес мемлекеттегі тұтынушыларға дер кезінде жетпеуіне кейбір ауыл шаруашылығы тауарларын экспорттауға шектеу қойылуы себеп болып отыр. Жергілікті шаруалар бұл талап күшін жоймаса, былтырғы картоптың бір бөлігін далаға тастап, биыл егістік көлемін азайтуға тура келетінін алға тартады.

Павлодарлық    картоп па?

Түркістан облысындағы алты кәсіп-кердің айтуынша, олар Павлодар облысындағы шаруашылықтарда өсірілген 2300 тоннадан астам картопты сатып алып, көршілес Өзбекстан еліне жөнелтпек болған. 8 қаңтарда солтүстіктен жеткізілген өнім вагондарға тиеле бастады. Алайда облыстың аумағынан әрі қарай шыға алмады. Себебі Үкімет қаңтардың алғашқы күндері жекелеген тауар түрлерін экспорттауға шектеу қою туралы шешім қабылдады. Бұл талап 22 қаңтардан бастап күшіне енді.

- Бірақ мемлекеттік органдар тарапынан 18 қаңтардан бастап кедергілер туындай бастады. Павлодар облысынан сатып алған өнімдерге сертификат, декларация – барлығы болғанмен, жергілікті мемлекеттік кірістер департаменті картопты Өзбекстанға жеткізуге рұқсат бермей отыр. Осы уақыт аралығында картоп мұздап та қалды. Енді ол пайдалануға жарамайды. Ал біз шетелдік әріптестерден ақының жартысын алып қойған едік. Енді қайтпекпіз? Бір вагондағы картоптың бағасы – 12 млн теңге. Дәл осындай 35 вагон шекарада тұр, - дейді Түркістан облысының кәсіпкері Нұрғали Орманов. Түркістан облысы бойынша Кәсіп-керлер палатасы директорының орынбасары Аслан Ибадуллаев павлодарлық картоптың шекарада бір апта тұрғанын және кәсіпкерлердің шағымы бойынша жұмыстар жүргізіліп жатқанын хабарлады. Десе де, шекарадағы картоп Павлодар өңірінде өсірілген өнім болмауы да мүмкін. Облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Нұрболат Мақашев осындай болжам жасады.

- Қолда бар мәліметке сүйенсек, бұл іске біздің аймақтағы картоп экспорттайтын шаруалардың қатысы жоқ. Оңтүстіктен келген кәсіпкерлер ірі шаруашылықтардан өнімді тікелей сатып алмаған, - деді Н.Мақашев. Өңірлік кәсіпкерлер палатасының бөлім басшысы Мүбәрак Жақыпов та аталмыш мәселеге қатысты павлодарлық шаруалардан ешқандай өтініш түспе-генін айтты. Ал агроөнеркәсіптік кешендегі мемлекеттік аумақтық инспекция бөлімі басшысының міндетін атқарушы Ернұр Ықыласов соңғы карантиндік сертификат өнімдерді сыртқа тасымалдауға шектеу қоятын бұйрық шыққанға дейін берілгенін атап өтті.

- Біздің инспекция ел ішінде өнімдерді жеткізу үшін карантиндік сертификаттар ресімдейді. Мұндай рұқсатқағаз соңғы рет 6 қаңтарда берілді. Ал шекарадағы картоптың нақты қай жерден жеткізілгенін құзырлы министрлік анықтауда. Сондықтан, қандай да бір байлам айтуға әзірше ерте, - дейді Е.Ықыласов.

Тиімсіз тыйым

Бірақ кейбір ауыл шаруашылығы түрлерін сыртқа сатуға шектеу жалғаса берсе, жергілікті кәсіпкерлер де мұндай жағдаймен бетпе-бет келуі мүмкін. Себебі біздің облыста сұраныстан 9 есе артық картоп өсіріледі. Атап айтқанда, былтыр шаруалар 630 мың тонна өнім жинады. Әдетте оның бір бөлігімен ішкі нарықты қамтып, қалғанын Ресей, Өзбекстан, Қырғызстанға жеткізетін. Бірақ соңғы шектеулерге байланысты бұған мүмкіндік жоқ. Ал артық өнімді уақытылы сатпаса, ол бостан-бос шіріп кетеді. Облыстағы ірі картоп өсіруші кәсіпорын – «Ақтоғай-Агро» ЖШС 1,5 мың гектарға картоп тұқымын салады. Оны сақтау үшін былтыр тағы 5 тонналық қойманы жаңадан салды. Жалпы, бұл шаруашылықта 60 мың тонна картоп пен сәбізді сақтауға қауқарлы қойма бар. Бірақ мұндағы өнімдерді 15 мамырға дейін сатып үлгеру керек.

- Мамыр айына дейін картоп сатылмаса, жарамсыз болып қалады. Сондықтан экспортқа өнімді шығаруға шектеу қоюдың емес, керісінше Өзбекстанмен байланыс орнатудың жолын қарастырған әлдеқайда дұрыс. Тікелей келісімшарттар жасап, соның негізінде маусымаралық кезеңде біздің елде картоп жетпей жатқан тұста сол мемлекеттен алу керек. Ал қаңтар-ақпан айларында көршілес ел өнімнен таршылық көрген кезде біз шамамен 170 мың тонна картопты экспорттауға тиіспіз. 2019 жылы сәбіз бен қырыққабатты экспорттауға тыйым салынған соң тек біздің шаруашылық 3 тонна сәбізді шіріп кеткен соң лақтырып тастады. Осындай орынсыз шешімдердің салдарынан серіктестерімізден де айырылып жатырмыз. Қазір Ресейдің Новосібір облысынан сұраныс та, оларға жеткізетін өнім де бар. Бірақ шектеуге байланысты апаратын мүмкіндік жоқ. Тағы бір мәселе – картопты экспорттауға болмайтындықтан, өнімді сұрыптаумен және тиеумен айналысатын 30 адамды ақысы төленбейтін демалысқа жіберуге тура келді. Олар 150-180 мың теңге айлық алатын. Енді оның өзі жоқ, - дейді кәсіпорын басшысы Александр Терентьев. «Арго» ЖШС директоры Олег Литвиненко қазіргі шектеу шаруашылықтың қаржылай жағдайына теріс әсер ететінін алға тартты. Егістік көлемінің азаюына әкелуі де мүмкін. Өткен жылы 400 гектарға тұқым салып, әр гектарынан 50 тоннадан астам өнім алған еді. Биыл бұл көлем айтарлықтай азаюы ықтимал. Себебі, кәсіпкер үнемі осындай шектеулер қойылса, картоп өсіру тиімсіз болып қалатынын айтады. Облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының бөлім басшысы Төлеген Көшербаев жергілікті тауар өндірушілерге қолдау көрсету мақсатында еліміздің барлық облыстарындағы әкімдіктерге Павлодардан 110 мың тонна картоп пен 47 мың тонна сәбіз сатып алу туралы ұсыныс жолданғанын хабарлады. Сол арқылы сыртқа шығуы тиіс өнімді ішкі нарықта саудаға шығармақ. Бірақ әзірше тауарды тонналап алып жатқан өңір жоқ.

Айта кетейік, өңірдегі ірі картоп өсірушілер жергілікті сауда орындарына өнімнің бір келісін 95 теңгеден жеткізу бойынша меморандум жасаған болатын. Енді қалған бөлігін экспортқа шығару мүмкіндігі болуы үшін арнайы квота енгізуді ұсынып отыр. Соған сәйкес, әр шаруашы-лыққа ішкі және сыртқы нарыққа сатуға болатын өнім көлемі белгіленеді. Олай болмаған жағдайда бірнеше тонна картоп пен сәбіздің шіріп кететін түрі бар.

Құндыз ҚАБЫЛДЕНОВА.