Елімізде азаматтық сектор қоғам мәселелерін шешуде мемлекетпен бірлесіп жұмыс істеп келеді. Бұл сектор адамдардың мүддесі үшін билік пен қоғам арасында байланыс орнатып, түрлі түйткілдердің түйінін тарқатуға атсалысады. Үкіметтік емес ұйымдар мемлекеттік тапсырыс негізінде қоғамды дамытуға ден қойған. Әрбір ұйымның өзіндік ұстанымы мен бағыты бар. Бірақ, барлығы қоғамның қозғаушы күші ретінде ілгері басып келеді. Әлбетте, мақсат-міндетті мінсіз атқарып, қоғамға пайда тигізу үшін де заңнамалық қалқан қажет. Әрбір әрекеттің заңмен реттелгені абзал. Мемлекеттік тапсырыстардың талаптары да заманға сай лайықталуын сала мамандары алға тартуда. Жуырда Бурабайда өткен Ұлттық құрылтайда қоғам белсенділері жалпы заңнаманы жетілдіруді ұсынды. Тіпті, үкіметтік емес ұйымдар туралы жеке заң шығару да айтылды. Ұсыныс Президент тарапынан қолдау тапты. Осы ретте, заңда қандай тұстар ескерілуі тиіс? Қай бағытта жетілдіру қажет? Міне, осы сұрақтарға кезекті «Алаң» айдарында жауап іздеп көрмекпіз.
Светлана МОГИЛЮК, «Павлодар облысының азаматтық альянс қауымдастығы» заңды тұлғалар бірлестігінің төрағасы:
— Президент тарапынан қолдау тапқан үкіметтік емес ұйымдар туралы жеке заң қоғам үшін өте қажет әрі маңызды. Бұл туралы жиі айтып жүрген едік. Жалпы, ҮЕҰ өзге ұйымдардан коммерциялық емес қоғамдық ұйым ретінде ерекшеленеді. Алайда, өкінішке қарай, елімізде бұл ерекшелік ескерілмейді. Мысалы, қазіргі таңда біз еңбек кодексімен қарама-қайшылыққа тап болып отырмыз. ҮЕҰ қаржыландыру тұрақты емес. Адамдарға айлық, еңбек демалысына ақы төлей алмаймыз. Себебі, жобаларда бұл тұс қарастырылмайды. Қаржыландырып отырған тарап оны жобаға кіргізуге рұқсат етпейді. Бұл бір жағынан, Еңбек кодексіне қайшы. Сондықтан, жаңа заң аясында қазір қолданыстағы заңнамаларды, нақтысы, ҮЕҰ-ға қатысты салық кодексін, еңбек кодексін де қарастыру керек. ҮЕҰ ел үшін маңызды міндет атқаруда, олар коммерциялық ұйымдардан ерекшеленеді.
Сонымен қатар, заңда негізгі терминдер айқындалса деймін. Тәуел-сіздік алған жылдары «Қоғамдық ұйымдар туралы» заң, кейін «коммер-циялық емес ұйымдар туралы» заң қабылданды. Бірақ, коммерциялық емес ұйымдар қатарына көптеген әртүрлі ұйымдар кіргізілді. Ал олар коммерциялық емес ұйымдардың халықаралық ұғымына сәйкес келмейді. Осы терминологиядағы шатасу түсінбеушілік туғызады. Сонымен қатар, қаржыландыру тұрақты болғанын қалаймыз. Әйтпесе, кейбір ұйымдар қаржы тарта алмай жылдап жұмыссыз қалады. Ал кейбір пысықайлар жобаға «қолымыздан бәрі келеді» деп жазып, өзгелердің алдын орап кетеді. Мұны да заңда ескеру керек.
Ертай ҚАБЫЛҚАҚОВ , қоғам белсендісі:
— Үкіметтің қоғамдағы рөлін ешкім жоққа шығара алмайды. Бұл — әлемдік тәжірибе. Мемлекет пен халықты байланыстырады. Қоғам мәселелерін бірлесіп шешуге күш салады. Осы ретте, ең бастысы мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс аясындағы жобалардың сапалы іске асуын қадағалау тетіктері заңда қатаң қарастырылуы тиіс деп ойлаймын. Құр есеп емес, нақты нәтижесі аңғарылып тұруы қажет. Нәтижесін бағалауға саланың мықты мамандары тартыл-ғаны абзал. Меніңше, әлі де нәтижелерді бағалау деңгейі жеткіліксіз. Санына мән бермей, ол жобаның адамдардың нақты өмірін аз да болса жақсартуға әсер еткені көрініп тұрса деймін. Халық үкіметтік емес ұйымдардың жұмысы туралы тиісінше хабардар емес сияқты. Жаңа жеке заң мемлектетік әлеуметтік тапсырыстың тиімділігін арттыруға септігін тигізеді деген үміттемін. Ол тиімділікті арттыру үшін тапсырыстар заман талабына сай келуі де ескерілгені дұрыс.
Евгения СТЕЛЬВАГА, «Алтын бата» қоғамдық қорының басшысы:
— Үкіметтік емес ұйымның негізгі міндеті — қоғамдағы мәселелерге назар аударту, мемлекетпен бірлесіп оны шешуге атсалысу. Осы тұрғыдан алғанда, ҮЕҰ-ның ел үшін алатын орны айрықша. Енді үкіметтік емес ұйымдардың бірі ретінде өзім кездескен мәселелерді айтып өтсем. Мәселен, мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс негізінде мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған жартылай стационарлық орталық ашып көрдім. Бес жылдай әупірімдеп жұмысын жалғастырдық. Бірақ, мұнда бір балаға бөлінетін қаржы 2300-2500 теңге шамасында болды. Бұл сомаға орталықтың шығындары тіпті ескерілмеген. Яғни, коммуналдық, ғимаратты жалға алу шығындары есепке алынбайды. Ал мемлекеттік мұндай мекемелерде бір балаға есептелетін қаржы үш есеге көп. Жаңа заңнамада осындай тұстары да ескерілуі керек деп ойлаймын. Кез келген жоба сәтті болуы үшін қаржыландырылуы да заманға сай болғаны жөн. Сонымен қатар, тендер өткізілгенше жартылай стационар қаржысыз қалады. Ал қаншама ана баласын орналастырып, өзі жұмысқа кіреді. Ал қаржысыз кезде ол адам не істеуі керек? Сондықтан, жүйелі қаржыландыру мүмкіндігі қарастырылса деймін.
«Алаңды» үйлестірген – Гүлжайна ТҮГЕЛБАЙ.