Павлодар облысында жергілікті тауар өндірушілер ірі сауда желілеріне өнімдерін өткізу бойынша көптеген жасанды кедергілерге ұшырауда. Супермаркеттердің қоятын талаптары қисынға келмейді. Бұлай жалғаса берсе, кейбір өндірушілер өз өндірістерін тоқтатуға мәжбүр болады. Бұл туралы «Amanat» партиясы мүшелерімен өткен жергілікті супермаркеттердегі импорттық азық-түліктің үстемдігі мәселесін талқылау барысында мәлім болды.
Павлодарда «Amanat» партия-сының агроөнеркәсіптік кешені республикалық кеңесінің көшпелі отырысы аясында ҚР тамақ секторы салалық одақтарының альянсымен бірлескен жергілікті тамақ өнімдерін өндірушілермен кездесу өтті. Қатысушылардың назарында Павлодар облысының сауда желілеріндегі отандық өнімдерді өндіру және сату мәселелері болды. Атап айтқанда, қазақстандық өндірушілерге сауда компаниялары жасанды түрде құратын кедергілер, сауда желілері пайдаланатын қолданыстағы заңнаманың кемшіліктері, сондай-ақ азық-түлік қауіпсіздігін нығайту және ҚР тұтынушыларының мүдделерін қорғау мақсатында бөлшек сауда саласын реттеу мен қосымша регламенттеу перспективалары талқыланды. Павлодар облысының азық-түлік өндірушілері өз өнімдерін өткізу жағдайының өте қиын екенін атап көрсетті. Өңірдегі өзекті проблема – бүкіл елдегідей, жергілікті фермерлер мен азық-түлік секторын өндірушілер өндірген сауда желілері өнімді сатуға мүлдем алмайды немесе қолайсыз шарттар мен төлемдерді жүктейді. Сонымен қатар, шетелдік өндірушілер отандық сауда желілерінде өздерін шамадан тыс еркін сезінеді. Кездесу барысында сауда желілері кімнің өнімін сататыны маңызды емес екені, тек өндіруші тауарды мүмкіндігінше арзан берсе – сол кезде сауда компанияларының пайдасы жоғары болатындығы атап айтылды. Сондықтан олар көрші елдердің өндірістік алпауыттарымен жұмыс істеудің тиімділігі соншалықты, олардың көпшілігі бізге ең төмен сапалы өнімдерді жіберуге дайын. Олар біздің уәкілетті органдарының импорттық өнімдердің қауіпсіздік пен заңнама талаптарына сәйкестігін тек бір рет, яғни тауар нарыққа шыққан кезде ғана тексеретінін пайдалана отырып, кейде ашық контрафактіні де жеткізуі мүмкін. Содан кейін бірнеше жыл ішінде біздің елге өнімді ешқандай тексерусіз жібере беруге болады. Нәтижесінде супермаркеттер күмәнді сападағы импорттық өнімдерге толып тұр, ал сапалы қазақстандық өнімдерге орын жоқ. Бұл ретте Қазақстан халқының көпшілігінде денсаулыққа теріс әсер ететін, төмен сортты өнімдерді тұтыну тәжірибесі қалыптасады. Кездесуге қатысушылар өз дүкендерінің әртүрлі форматтарын, соның ішінде «У Дома» шағын форматын жасайтын сауда желілерін біріктіру мәселесін де талқылады. Яғни, барлық тұтынушы, қай жерде жүрсе де, әлі күнге дейін ірі сауда компанияларына кезігеді. Шағын жеке меншік дүкендер банкротқа ұшырауда, ал бәсекелестіктің жоқтығы нарықтың монополиялануына әкеліп соғады. Бұл өз кезегінде өндірушілерге қатаң талаптар қояды. Мемлекет тарапынан болатын бақылаусыз саясат нәтижесінде сауда сөрелерінде ұсынылған отандық тауарлардың үлесі жылдан-жылға азайып, жергілікті компаниялар импортпен жосықсыз бәсекелестікке төтеп бере алмай, нарықтан кетеді. Әлі де жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың ішкі өндірісі қысқаруда, қуаттылығы тек жартысына ғана жүктелген, мемлекеттік бюджетке салық төлемдерін, жұмыс орындарын қысқартуға тура келеді. Мәселен, «Родная долина» ауыл шаруашылығы кооперативінің өкілі Талғат Сұлтанов Павлодар облысындағы көптеген өндірушілер банкроттыққа ұшырап қалғанын, ал олардың бөлшек саудадағы орнын шетелдік компаниялар алғанын атап өтті. Егер мемлекет жергілікті өндірушілердің проблемаларына назар аудармаса, оның кәсіпорнын да осындай тағдыр күтеді. Отырысқа қатысушылар атап өткендей, сауда желілері түрлі сыйақылар (ретробонустар және т.б.) төлеуді талап етумен қоймай, сондай-ақ отандық өндірушілермен шарттар жасасудан негізсіз бас тартады немесе шарттарға өндірушілер үшін көрінеу қолайсыз талаптар енгізеді. Құжат негізінде ретробонус 5% болса да, ол іс жүзінде 38-ге барады!
– Сауда желілері қазақстандық өнімдер мен тауарларды сатуға мүдделі емес. Ал біздің бұдан басқа ешқандай таңдауымыз жоқ – супермаркеттер арқылы барлық өнімнің жартысына жуығы сатылады, бұл ретте шағын дүкендер мен базарлар жабылады, – дейді Павлодардағы мұздатылған азық-түлік өнімдерін өндіруші «Айсберг» компаниясының директоры Михаил Желнов. – Желілер әлімжеттік қағидаты бойынша әрекет етеді және өндірушілерге өз шарттарын жүктейді. Ал заңнама мұны ешқандай жолмен реттемейді. Барлық кәсіпкерлер – өндірушілер де, саудагерлер де тең құқылы деген қағида жарияланады. Бірақ кейбіреулер басқаларға осылай қысым көрсеткен кезде, олар өз өндірісін жабуға тура келеді. Осындай жағдайларды реттеуде мемлекеттің араласатын уақыты келді. Әйтпесе, екі-үш жылдан кейін отандық өндірушілер мүлдем қалмайды. Осы аспектілердің барлығын біз бүгін «Amanat» партиясының өкілдерімен талқыладық және біздің ұстанымымызды қолдағандары үшін қуаныштымыз. Іс-шара барысында ҚР азық-түлік секторының салалық одақтары альянсының өкілдері бүгінде отандық азық-түлік өндірісінің секторына жергілікті компанияларға азық-түлік өнімдерін көбірек өндіруге және сатуға мүмкіндік беретін мемлекет тарапынан дұрыс реттеуші шешімдер қажет екеніне ерекше назар аудару керектігін айтты. Атап айтқанда, сауда компанияларының қызметін бүгінгі күнде заңды түрде шектелген, олар үшін жалғыз нарықтық фактор 15 пайызбен сауда үстемесі болатындай етіп реттеу қажет. Сауда желілерінің іс жүзінде нарықтық емес тауар жеткізушілерімен жасалған шарттар шеңберінде ақша табудың кез келген басқа мүмкіндіктеріне (мысалы, өндірушіден оның тауарын сауда сөрелеріне орналастырғаны үшін «ретробонустар», басқа бонустар мен келісімшарттық төлемдер алу) толығымен тыйым салынуы керек және сауда инспекцияларына мұны қатаң бақылаулары үшін өкілеттік берілуі керек, деп санайды өндірушілер. Өз кезегінде Мәжілістің Аграрлық мәселелер жөніндегі комитетінің мүшесі, «Amanat» партиясының АӨК жөніндегі кеңесінің басшысы Нұржан Әшімбетов кездесуде партияның АӨК жөніндегі кеңесінде қазақстандық азық-түлік өндірушілердің сауда саласындағы өз өнімдерін сатумен байланысты қиындықтары туралы білетіндігін айтты. Мәжілістің бейіндік комитетінде де жақында осы өзекті мәселе талқыланды. Ол сауда желілері пайдаланатын жағдай өз уақытында ішкі нарық пен тұтынушының мүдделерін ескере отырып дұрыс реттелмегенін айтты. Енді бұл кемшіліктерді тез арада түзету қажет.
– Қазақстандық өндірушілер бізге бүгінгі таңда тауарларды қазақстандық сауда желілері арқылы сатудан гөрі оларды өндіру әлдеқайда оңай екенін айтады. Бұған себеп – олардың импорттық азық-түлікпен көбірек табыс табуы. Сонымен қатар, шетелдік өнімнің сапасына қатысты көптеген сұрақтар туындайды. Біздің ойымызша, мұндай жағдай тұтынушының пайдасына бағытталмаған және елдің азық-түлік қауіпсіздігі міндеттеріне сәйкес келмейді. Отандық азық-түлік өндірісін ұлғайту және оны жергілікті сауда арқылы кедергісіз өткізу үшін жағдай жасаумен байыпты айналысуымыз керек деп санаймыз. Ол үшін қолданыстағы бірқатар заңдар мен заңнамалық актілерді зерделеу қажет. «Amanat» партиясы осы мәселелерді өзінің АӨК жөніндегі республикалық кеңесі деңгейінде пысықтаумен айналысып жатыр. Біз қажетті сараптамалық-құқықтық бағалаудан кейін заңнамаға тиісті түзетулер енгізуге ниеттіміз, – деп атап өтті «Amanat» партиясының агроөнеркәсіптік кешен жөніндегі республикалық кеңесінің басшысы, ҚР Парламенті Мәжілісінің Аграрлық мәселелер жөніндегі комитетінің мүшесі Нұржан Әшімбетов. ҚР Азық-түлік секторының салалық одақтары альянсының өкілдері кездесуде сауда компанияларының өз байлығын көбейтемін деп нарықты айла-әрекет жасау мақсатында қолдану мүмкіндігі болмауы үшін құқықтық ортаны реттеу ғана жеткіліксіз болатынын атап өтті. Сондай-ақ, бұқаралық ақпарат құралдары, интернет, әлеуметтік желілер арқылы Қазақстанның әрбір тұрғыны сапалы отандық өнімдерді сатып ала отырып, өз өмірін жақсартуға және жергілікті экономиканы дамытуға үлес қосатыны туралы халықты үнемі хабардар етуі маңызды. Отандық өнімге қатысты салауатты патриотизм сезімін, қазақстандық тамақ өнеркәсібін қолдауға деген ұмтылысты ілгерілету қажет, оның үстіне салыстырмалы бөлшек бағаларын алғанда қазақстандық өнім шын мәнінде жоғары сапамен ерекшеленетінін ұмытпаған да жөн. Кездесу қорытындысы бойынша қатысушылар заңнамалық баста-малардың пәрменді пакетін пысықтау және дайындау мақсатында өңірлік және республикалық деңгейде отандық өндірушілердің мүдделерін қорғау жөніндегі жұмысты жалғастыруға ниетті екендерін мәлімдеді.
Н.ҚАНАТБЕКҰЛЫ.