Ақсулық Даниса есімді көпбалалы ана тұрмыстық қажеттіліктеріне қарай бірер жыл бұрын бірнеше несие алыпты. Алайда, уақыт өте келе, оларды төлеуде қиындықтар туындап, мерзімін кешіктіре берген. Ақыры шоттары бұғатталған. Жұмысынан берілетін азын-аулақ ақшасының өзі қолына тимей кетеді. Осылайша, тығырыққа тірелген ана «Қарызсыз қоғам» жобасының жәрдеміне жүгінеді.
Айлығын ала бастады
Жұмыс орнында елімізде қолға алынған аталмыш жобаның дәл өзіндей қарызға белшесінен батқандарға жол көрсететіні туралы ақпарат естіп, курстан өтуге барады. Оқуын оқып, қолына сертификат алған соң Данисаға заңгерлер қолдау көрсетеді.
— Несиелердің мерзімі кешік-тірілгеннен кейін өсімпұл да қосылды. Шоттарым бұғатталған соң, тіпті, қиналып кеттім. Өйткені, айлығымды автоматты түрде кешіктірілген несиелердің өтеуі ретінде ұстап қалып отырды. Ай сайынғы төлем 90 мың теңге еді. Бұл — маған ауыр сома. Содан «Қарызсыз қоғам» жобасына келіп, осында заңгер маман шотқа салынған бұғатты алып тастауға көмектесті. Одан кейін несиені төлеудің жаңа кестесін әзірлетті. Яғни, менің қалтама салмақ түсірмейтіндей деңгейде кесте жасалды. Қазір айлығымды қолыма аламын. Жоба мен сияқты жандарға өте тиімді. Енді несиеге жоламаспын, — дейді ақсулық ана.
Елімізде бірнеше жыл бұрын пилоттық негізде қолға алынған «Қарызсыз қоғам» жобасы өткен жылы жаппай барлық аймақтарға енгізілді. Өткен жылы облысымызда 7 мыңға жуық адам қаржылық сауаттылық сабақтарын оқыды. Одан бөлек, қаржылық қиындықтарға тап болған жандарға заңгерлер тегін көмек көрсетіп, мәселелерін шешуге атсалысты.
Биыл жоба жалғасын табуда. Аймағымызда 17 ақпаннан бастап іске қосылды. «Қарызсыз қоғам» жобасының аймағымыздағы менторларының бірі Зухра Тұрди-еваның айтуынша, аймағымызда бүгінде 405 адам оқытылған. Оқу Май, Успен, Железин, Тереңкөл, Аққулы, Ертіс аудандарында өткен.
— Жыл соңына дейін аймағымызда 10 300 адамды қаржылық сауаттылық бағытында оқыту жоспарланған. Биыл оқу онлайн немесе оффлайн форматта өткізіледі. Жылдық жоспардың 70 пайызын онлайн түрде қамту, қалған 30 пайызын, яғни, 3090 адамды оффлайн форматта оқыту межеленген. Былтыр бес күндік оқу болса, биыл үш күнге қысқартылды. Себебі, көп адамдар ұзақ уақытта жалығып, соңына жетпеуі мүмкін. Үш күнде қарқынды түрде барлық қамтылуы тиіс тақырыптар оқытылады, — дейді Зухра Махмудқызы.
Қарызды қарызбен жабу…
Сонымен қатар, ағымдағы жылы несие бойынша берешегі 90 күннен асқан адамдарға басымдық берілмек. Бұл дегеніңіз, қарызға шырмалған азаматтарға барынша қолдау көрсетіледі. Оқытумен шектелмей, заңгерлік кеңес беріледі. Берешектен құтылудың, реттеудің жолдары көрсетіледі. Шотынан бұғатты алып тастауға, қажет жағдайда жеке тұлғаны банкроттыққа дайындайды.
— Қаржылық сауатсыздықтан қаншама адам несиеге кіріп кетеді. Бір несиені жабу үшін екіншісін, тағы бірін алып, қалай қарызға кіріп кеткенін білмей қалады. Азаматтар бір қарызды екінші қарызбен жабудың үлкен қателік екенін түсінсе дейміз. Курсымызға келген тұрғындарға қаржылық сауаттылық, қосымша табыс көздері, кәсіп ашудың мемлекеттік мүмкіндіктері, депозит ашу, несиені төлеу әдістері, несие шартының қай тұсына мән беру керектігін бәрін-бәрін түсіндіреміз. Қарызы барлардың несие тарихын талдаймыз. Сол кездері азаматтардың өздері ұмытып кеткен берешектері шығып жатады. Яғни, кейбірі несиені ай сайын төлеп жүргенін, бірақ, шоты бұғатталғанын айтады. Зерделей келгенде ертеректе алған, алайда ұмытып кеткен қарыздары анықталған сәттер де болды, — дейді ментор.
Оқытушылардың айтуынша, бір басына 10 шақты несие рәсімделген адамдар да болған. Оның алтауы микроқаржы ұйымдарынан алыныпты. Төртеуі екінші деңгейлі банктерде ресімделген. Мамандар несиені көптеп ала беруге олардың қолжетімді болып кетуі де кері әсерін тигізіп отыр деп есептейді. Себебі, кез келген адам қашықтықтан онлайн ресімдей салады. Әсіресе, микроқаржы ұйымдарына жүгіретіндер жылдам қарыз шұңқырына түсіп кетеді. Өйткені, мұнда несиенің пайыздық мөлшерлемесі тым жоғары. Бір айлығы мұнша қарызды қайтаруға жетпейді. Ақыры келесі қарызға кіретін көрінеді. Сондықтан мамандар қарызды қарызбен жабуға ұмтылу қатерлі қадам екенін ескертеді.
Өткен жылы аймағымызда «Қарызсыз қоғам» жобасы бойынша 300-ден астам адамның қаржылық қиындықтарын шешуге көмектескен заңгер Зарина Қалдыбекқызы да халықтың артық шығын жасап, қарызға кіруді доғара алмай жатқанына қынжылады. Қазіргі таңда республика көлемінде кеңес беру қызметін атқарып жүрген ол тұрғындарды ойланбай несие алудан аулақ болса екен дейді.
— Қаншама адам қымбат телефон, құндыз тон, қыздың жасауы, той-томалаққа деп қарызға кіре береді. Жағдайына қарамай 5-6- сыныпта оқитын балаға 1 млн теңгенің телефонын алып беретіндер бар. Түсіндіріп жатсақ та, тыйылатын түрі жоқ. Кейбірі қарызға белшесінен батып алып, енді үкімет көмектессін деп қарап отыратынын қайтесіз. Бұл — қате түсінік. Әрбір ересек адам жасайтын қадамын аңдап басып, шамасына қарауды үйренуі керек. Қаржылық сауаттылық артпай, мұндай қиындықтар бола береді. Бірнеше жерде еңбек етіп, табыс табуға болады. Талпыну керек. Ал несие алдың ба, оны төлей алатындай болуың керек. Өз пайдаңа жұмсаған соң қайтару –
міндет. Осыны ұмытпайықшы, — дейді заңгер.
«Қарызсыз қоғам» жобасы, жоғарыда атап өткеніміздей, оқытумен қатар тегін кеңес береді. Сонысымен де көпшілікке тиімді. Себебі, әлеуметтік желілерден байқаған боларсыз, «шоттың бұғатын алып тастауға көмектесемін» деген жарнама аз емес. Әрі ол қызметтің құны 15-40 мың теңге шамасында. Өзі қарызға батып жүрген адам мұндай қаржыны қайдан тапсын. Осы тұрғыдан, мемлекеттік жобаның жөні бөлек болып тұр бүгінде.
Жалпы, бұл жоба арқылы елімізде қаржылық сауаттылық деңгейін елімізде 30 пайызға арт-
тырып, тұтынушылық қарыз алуды 20 пайызға төмендетуді көздейді. Жобаға қатысу үшін тұрғындар өздерінің жергілікті әкімдіктері, «Amanat» партиясының филиалдары арқылы тіркеле алады. Сонымен қатар, онлайн оқуларына qogamfin.kz сайты арқылы тіркеле алады.
Гүлжайна ТҮГЕЛБАЙ.