Алматы қаласында өткен халықаралық екі күндік этнофестивальде қала тұрғындары мен шетелдік меймандардың назарына қолөнершілер мен ұсталардың, зергерлер мен шеберлердің ең үздік жұмыстары көрермен назарына ұсынылды. Өз ісінен қуат алатын шеберлердің қатарында саналы ғұмырының 55 жылын қолөнердің кілем, алаша, ши тоқуға арнаған Роза Қалдыбайқызы да бар. Ол 10 жасынан бастап әжесінің ертегісін тыңдап, ұршық иіргенін көріп өскен. Роза апамыздың жасы 65-тен асса да әлі тың. Қимылы ширақ.
Кейіпкеріміз көненің көзі деп асыл әжесінен қалған алашаның жібін иіретін тоқпақ тарағы ескіргеніне қарамастан, жаңасын алмай, екі ғасырлық тарихы бар жәдігерді көзінің қарашығындай сақтап, осы кәсіппен береке тауып отырғанын айтады.
– Кілем тоқу – оңай жұмыс емес. Бұл – әжеме, одан анама беріліп келе жатқан кәсіп. Дәл осы ісіміз шаңырағымыздың берекесін кіргізіп отыр. Бүгінгідей технология дамыған уақытта қалалықтар мұндай жұмысы ауыр, қолды байлайтын іспен айналыспайды. Сол үшін де ұмыт бола бастады. Өзім қолымнан келгенше ұрпақтар сабақтастығы үшін ағайын-туыс, немерелерім мен әулетімізге ғана үйретіп қоймай, сонымен қатар, мен үйренемін деген жандарға тегін шеберлік сағаттарын өткізіп келемін. Шәкірттерім өте көп. Атадан балаға мұра боп жеткен осындай тарихи-мәдени ұлттық құндылықтарымызды ұрпақ жадынан өшірмей, үлкендер өскелең жасқа үнемі насихаттап отыруы керек, – дейді Роза Қалдыбайқызы. Қаһарлы қыста да, жаздың шіліңгір ыстығында да қолдары тынбай ұршық иіретін Роза әжейдің көрмеге қойған туындыларына қарап, еріксіз таңданасың. Саусағының ұшығымен ширатылған жіптерді әп-сәтте тегістеп үлгереді. Зауыттан шыққандай шебердің үздік бұйымы кім-кімді болмасын таңдай қақтырады. Шараға ерекше дайындалған Роза апай бірінші кезекте шұлық-қолғаптарын немерелеріне тоқып беретінін айтады.
– Қыркүйек басталды, қоңыр күз келді. Бұл менің ұршық иіріп тынбай, бала-шаға, немереден бастап, тапсырыс бергендер үшін дамылсыз еңбектенетін маусымым», – дейді жылы жымиған Роза. Р.Қалдыбайқызы тоқып жүрген кілемдеріне қанша уақыт кететінін де айтты.
– Алғаш тықыр кілем тоқып үйрендім. Кейін сұраныс бойынша түкті кілемдерді де тоқи бастадым. Кілемнің көлемі мен салынатын оюдың күрделілігіне байланысты жұмыс ұзаққа созылады. Шағын кілемшелерді екі аптада тоқып бітіремін. Ал тұтынушы қонақ бөлмесіне үлкен кілем тоқуға тапсырыс берсе, ол кемі бір ай уақыт алады», – дейді ол. Жасыратын несі бар, бұрындары ауылда тұратын үлкендердің көбі ұршық иіріп, шұлық, кеудеше былай тұрсын, кілем мен алаша секілді төсеніштерді өздері тоқитын. Қазір бұл ертегідей көрінеді. Себебі, ол кезеңдерге де шамамен 60-70 жыл уақыт өткен. «Заманына қарай адамы» демекші, көз майын тауысып, тоқыма тоқуға әйел затының құлшынысы жоқ. Бұл – сөзімізді Роза апай да растайды.
– Маған тоқыманы үйренгім келеді деп айтатындар аз. Керісінше мен «үйретейін, бұл біздің ұлттық жәдігеріміз» деп үнемі айтумен келемін. Мұндай кәсіпті ақылы өткізу дұрыс емес. Бірақ уақытыңды алып, біреуге жаңа ілімді үйрететін болғандықтан, әрі үйренуші өз жауапкершілігін сезіне алуы үшін тегін болмағаны да дұрыс шығар деген ойда қаламын. «Апа, үйретіңіз» деп келетін де – сол қаладағылар емес, өзіміздің ауылдың қыз-келіншектері. Үлкендеріміз «үйренгенің өзіңе жақсы, істегенің маған жақсы» деуші еді ғой. Кілем тоқуды меңгерсе, өздеріне кәсіп қылып, бір жағы ұлттық сананы жаңғыртып, көненің көзінен қалған қолөнердің түрін дамытатынын жете түсінсек екен деймін, – дейді. Тоқымашы іскер ауылдың қарапайым тұрғыны болғанына қарамастан, еліміздің түкпір-түкпірінен тапсырыс қабылдап, кәсібін өрге домалатып отыр. Шебер тоқыған кілемдердің түрлі-түсті өрнектері мен сапалы бояуы бірнеше қабатты кілемдердің бетінде айшықталып, ажарын ашып тұр. Роза Қалдыбайқызы – бүгінде үлкен әулеттің тірегі, ақылшысы. Шаңырақта жастарға батасын беріп, ұл-қызының тілеуін тілеп отырған ардақты ана, асыл әже. Жылдар бойы үйренген тәжірибесімен өзгеге де пайдалы болуды көздеген Роза апайға немере мен шөпшектің қызығына тоймай, тек шаттыққа кенеле беруін тілейміз!
Айдана БОРАНБАЕВА.